Tuesday, February 22, 2022

 Mother, oh dear Mommy


Mother, oh dear Mommy,

Your kindness and affection; 

Your guidance and caring,

Had make us happy and joy.


Mother, oh dear Mommy, 

You raise and keep me up;

Your prays lift us up, 

You brings happiness to our family. 


Mother, oh dear Mommy, 

You teach us to live;

Your guide has enlightened, 

To make me simple and brilliant. 


Mother, oh dear Mommy,

You lead us to keep faith;

To follow footsteps of our Lord,

To be save and lead eternal life. 


Mother, oh dear Mommy,

Your kind shows to us; 

Your love and affection

Will make the world joy forever.

Sunday, February 6, 2022

Zofate Rohlu YMA

- Prof. Malsawmliana 

Hruaitu hmasa ten an sawi fo thin chu ‘ Pathianin Mizo te rohlu min pek zingah YMA hi a hlu ber te zinga mi’ tih hi a ni.  A nihna ( identity) chu ‘ tlawmngai pawl, politics rawng kai lo’ a ni a, a thuvawn pawh ‘tanpui ngaite tanpui’ a ni. Hemi atang ringawt pawh hian YMA hi eng pawl nge a nih a, eng nge a hawi lam tih chu a hriat mai awm e.


Zosap Missionary te leh Kohhran hruaitu, khawtlang hruaituten uluk taka an lo din a ni a, Kohhran nen inngheng riala kal chho zel a ni a, a inhlat tak tak ngai lo. Chuvangin YMA hruaitu chu Kohhran hlat mi a nih a rem thin lo. 


Khawtlanga tanpui ngai an awmin YMA chu a tlanchhe ngai lova, a thim a var pawh thlu lovin tanpui ngaite pui turin a che chhuak thin. Midang kutah a dah ngai lo a, midangin YMA kutah an dah thin zawk. 


Lusun te hnem turin a pen chhuak thin a, chhiatni ah lusunte tan inhnemna leh innghahna a ni ve thin. Khawtlangah chhiattawk an awm chuan YMA chuan i he lovin a hun ruahman lawkte a thulh rih mai thin. 


Khawtlanga sualna chi hrang hrangte chu midang kuta dah lovin a huai takin a hmachhawn thin a, Mizo hnam himna chu a ngaihpawimawh ber a ni. Mahni inlum pawh thlahlel hlei thei lovin zan khaw tairek thlengin sual do hna a thawk thin a, theihtawpin humsual dai te tan kawng dik a kawh hmuh thin. 


Politics rawng kai lo pawl a nih avangin hruaitute leh rorel kawngah politics a inrawlh a rem thin lo. Hruaitu leh member te politics mi an lo nih pawhin YMA huangchhungah Politics an la lut ngai lo, chu chu YMA zahawmna a ni. 


YMA rorelna chu mi pakhat rorelna a ni lova, a huhova rorelna a ni zawk. Mi pakhat emaw hruaitu bawr duhdana kal mai chi a ni lova, Committee in a rel dan ang zel chauhvin a kal thin. 


YMA hian kuang bik a nei lova Mizo hnam leh khawtlang nun thatna tur thil chu a ngaihvenin a hma zel thin a, chutihrualin YMA tih a mawi leh mawi lo erawh a thlir thiam thin.

Ram leh hnam humhalh

- Prof Malsawmliana 

American zaithiam leh hla phuah thiam Woodrow Wilson Guthrie chuan kum 1940 February khan hla sangkhat  chuang a phuah zinga lar ber mai ‘ This land is your land’ tih chu a phuah a, hei hi Irving Berlin-a hla ‘ God Bless America’ in a nghawng chhuah te pawh a ni awm e.  A hla phuah pawh hi a tirah chuan ‘God Blessed America for me’ tih a ni a, a hnuah ‘ This land is your land’ tiin a thlak leh ta zawk a. A hla thu pawh hi sei tak mai a ni a, chung zinga a thunawn deuh roh han tarlang ila; 

This land is your land and this land is my land

From California to the New York island

From the redwood forest to the Gulf Stream waters

This land was made for you and me

( He ram hi i ram leh ka ram a ni, America ramchhung Californian atanga New York thlengin, thing leh mau, lui thlengin, i tan leh ka tana siam a ni) 

He hla hi ram hrang hrangah anmahni tawngin an let nasa a, sak pawh an sa nasa hle thin a ni awm e. He hla hian chanchin a ngahin sawi zui pawh a hlawh hle nghe nghe a ni. 

Guthrie- a sawi ang hian Mizoram hi i ram a ni a, ka ram a ni bawk. Chhimtuipui (Kolodyne) atanga Serlui thlengin, Tiau atanga khawthlangtuipui leh Langkaih thlengin, Vairengte atanga chhimtawp Parva (?) thleng hian i ram a ni. I tan leh ka tana siam a ni.

Ram leh hnam humhalh hian ramri ngawt a kawk lova, ruihhlo leh min ti chhe thei sual chi hrang hrang do ngawt a kawk bik chuang lo. Chhimtawp leh hmartawp inkara thil awm zawng zawng - ramngaw leh leilung hausakna te, inhmun lo ram te, lui leh a chhunga cheng lui sa chitin reng, ramsa leh nungcha chitin reng te leh a chhunga chengte, nunzemawi leh Mizo Hnam humhalh te hi a huam tel vek. Chuvangin Mizo inti tawh phawt tan chuan ‘ram leh hnam humhalh’ hian min huam vek a, ralbang thei kan awm lo. 

YMA in tunhnaiah kum hial te puangin a fawng han vuan deuh mahse, YMA kutah kan dah vek thei chuang lo. 

Ram leh hnam humhalh tur hian eng hi nge pawimawh anga, eng ber hi nge tih hmasak ber tur ni ang ? A hmasa ber tur leh a pawimawh ber a awm chuang lo. Ramri hi chinfel pawh nise a chhunga mi te ber kan inchin fel si loh chuan a khingbai tho tho. 

Kan ram hi tlangram a nih avangin fur ah leimin leh chhiatna a thleng nasa thin a, heng chhiatna thleng thin hi kan dan rualloh nimahse tam tak hi chu kan fimkhur loh vang leh kan chenna leilung kan enkawl that loh vanga thleng a ni thin. Kan ram leilung hi kan humhalh a ngai. 

Tunhnaiah Mizoram hmun hrang hrangah luidunga nungcha leh sangha te kan humhalh nasa ta hle a, khualzin te tan pawh hmuhnawm tham a lo ni ta. Luidunga sangha leh nungcha dang te hi kan ram timawitu leh Pathianin ei tur atana min pek a nih avangin kan humhalh a tul reng a ni.

Ram leilung mawina hi hnamdang leh ramdangmi ten an hmuh chak a ni a, ram neitute tan sum hmuhna tha tak a lo ni bawk nen. Tlang, lui leh phairuam mawi tak tak te hi ti chereu lo a humhalh hi kan mawhphurhna a ni.

Tunhma chuan ramsa leh nungcha dangte hi kan kap a, kan tihlum a, a sa kan ei thin. Tunah erawh chuan hmuh tur pawh an awm ta mang lo, humhalh tur pawh kan zawng viau ta zel mai. Ramsa kah tur zawnga Silai nena ramchhuah ai chuan an thlalak tuma Thlalakna nena vahchhuah te hi kan uar zawk a ngai. Tunhnaiah Branch YMA pakhat chuan an khawchhunga sa pel thin te an kawm a, ramsa leh nungcha humhalh tul zia te an sawiho a, rah tha a chhuah ngei an beisei. 

Ramngaw leh leilung hausakna, thing leh mau te hi kan chaw bel ber a nih avangin a rem lohna tura kan humhalh a ngai tak meuh meuh. Mizote hi kan pipute atanga tawha ramngaw nena inhne reng, ‘forest-dweller’ kan ni a. Ramhnuaiah ei tur leh chawhmeh kan zawng a, kan mamawh thingtuah, in sakna hmanraw lakna atan kan hmang bawk a. Heng hi ‘primitive people’ nun dan pawh a ni. Tun thlengin ramngaw behchhana eizawng hi a tam zawk kan la nih avangin kan ramngaw te hi humhalh leh zual a tul.

Kum kalta lamah Mizoram hmun hrang hrangah thal a rei avangin tui in turah harsatna kan tawk a, a bikin Aizawl leh Lunglei khawpui phei chu kan mangan hman a ni. Chutihmek laiin kangmei a chhuak nasa hle a, khua a ro ngawih ngawih mai a nih kha. Tui hna te a kangchah mai lohna tura tanlak a ngai nasa a, lui tui humhalh a tul tak zet bawk. 

Ruihhlo leh thil sual chi hrang hrang laka Mizo fate kan him theihna tura tanlak a ngai a, dan lova sumdawnna te, khawtlang leh ram in a phalloh thil hmanga eizawn te, kutlinglova sum lakluh te hi Mizo fate nun tichhe tu leh rilru dik lo put tir tu an nih a angin kan inthiarfihlim a ngai a, kan do a tul tak zet.

Pipute chena kan hnam nunmawi chi hrang hrangte hi a bo lohna tura kan chhawm nun zel a tul bawk. Tunhnaiah social media kan hman nasat hnuah phei hi chuan aia upa zahna a bo ta hle a, ram hruaitu leh khawtlang hruaitu, kohhran hruaitu chena kan inpawisak tawh loh dan te hi a mak ngawt mai. Kan insawichhe bawrh bawrh mai a nih hi. Kan kal sual thui hma hian inngaihtuah harh a tha hle mai.

Zirna hmanga ram leh hnam humhalh hian kawngro a su hle. Khawvel hnam thenkhat tluchhia an lo awm fo tawh, chungte chu a chhan hrang zingah zirna tlakchhiat vang a ni tel. Zirna a tlakhniam chuan ram hmasawnna in a tuar thin. 

Rilru sukthlek siamthat (moral reform) hi kan mamawh hle niin a lang. Thil reng reng hi a nihna aia uar leh sangin kan teh a, inhmun lo ram hralh leh inlei thuah pawh a hlutna aia sangin kan inzawrh a, kan lei bawk a. A nei ve lo tan kawng a ping ta riau mai. Sum kan zawng nasa a, rilru berah kan neih emaw tih tur khawpin sum ngainatna ah kan tlu lut tawh. Khawsakhonaah leh politics, sakhuana thlengin kan rilru sukthlek hi herrem a ngai tawh niin a lang.

Hnam hmangaihna rilru put kawngah pawh infuihthar fo a ngai. A thawka phita nationalist inti ngawt lo deuh a, hnam hmangaihna tak tak rilru put a tul. Nationalism chuan ken tel a nei a, hnam tana ke pen a keng tel. Awmhmun rawt lam a ni lo.

Ram leh hnam humhalh hi a lera thuai mai chi a ni lova, tharum hmanga beih chi a awm laiin rilru siamthat kawnga hmalak chi a awm a. Chhim tawp atanga hmartawp, khawchhak atanga khawthlang inkarah hian humhalh tur tam tak a awm. 

Chu ram chu i ram a ni a, ka ram a ni bawk. I tan leh ka tana siam a ni.