Wednesday, April 2, 2025

 Kawl a eng tan ta- Chhinlung nau fa

  • Prof. Malsawmliana 



“A her chhuak ta kawla’n,

Chhinlung nau fa lung kan rual ve nan;

Zan thim lungngaih a bo ta,

Zalenna kawl a lo eng chhuak ta ;

Kan lunglawm ve nan.”


“ Vulmawi hming kha ka hriat ngai pawh a ni lo. Mahse lam tawi si, lam nuam si,hriat nuam si, a kawk tha bawk si, a chhan tha bawk si; thil chhia leh thil tha lo inzep tel thei lo niin a hming hi ka ngai a, ka ring bawk a. Chutiang chuan Vulmawi hi ka thlang ta a ni” tiin Vulmawi Band a an hotupa Lalruanga chuan Vulmawi hming a thlan chhan a sawi.


Vulmawi Band hi kum 1976 chho vela Tahan leh a chhehvela zaithiam band an ni a. Unau leh thianza hovin an din a ni a, an Band member te chu - Buta ( Lead Guitar, Vocal), Lalruanga (Vocal, Guitar), Siama ( Vocal, Guitar), Hmingliana( Guitar),Rihlipui Nghaka( Vocal/ Lead ), Zara ( Drum), Tawnenga(Guitar), Thangnova ( Bass) te an ni.


Burma lam mai ni lo Mizoram hmun hrang hrangah Concert neiin an fang kual a, music an tum thiam bawk a, a hun lai chuan mipuiin an ngaisang hle a ni. An hla te hi anmahni phuah vek niin an hla thu a tha bawk a. Tun thleng pawh hian an hla te hi thangthar ten an la ngaihlu in zaithiam ten an sa thar leh hlawm a. 


Chung zingah chuan ‘ Kawl a eng tan ta” tih Lalruanga phuah hi tun thleng pawh hla tha leh sak hlawh, inpumkhatna hla a ni a. Zofa tlang hrang hranga chengte inpumkhatna tura sawmna a ni.


Zofate tobul Chhinlung chhuak kan nihna chu chawi vawngin tlang hrang hrangah cheng mah ila ‘chhinlung naufa’ kan nihna hrereng turin min chah a. Chu chu kan hnam lungphum leh innghahna tobul chu a ni. 


“Mim ang kan pian dunna,

Hai rualloh lungphum kha hrereng la;

I ram i hnam tan hian,

Lungphang lo ten thawk zel ang che;

Chhinlung naufa tiin” 


Vulmawi Band memberte hian hnam tana thahnemngaihna rilru an pu lian hle a, an rilru zawng zawngah an nei emaw tih tur khawpin an ngaihven a. Anni chuan tharum leh thildang hmanga hnam tana chet chhuah an thei lova, an theih chhun hla hmanga mi rilru kaihthawh leh ropui taka mahni hnam tarlan kha an thupui a ni. Thildang a leng lo. 


An member Siama’n, “Sumdawng rilru leh sum hai luh tawk tawkna lam aiin hnam hmangaihna te, inpumkhatna tur ang chi te hi hlaah kan zep teuh a. Kan rilruah khawi kipa Zo hnahthlak reng reng hi chu inunau vek ila tih hi kan duh” tiin a sawi. A sawi ang hian rem leh rem lo in an hla tin deuh thawah hian hnam rilru an phum a tih theih awm e. 


Capt. LZ Sailo in tlang hrang hranga Zofa unau cheng te, Zofa an nih pawh inhre tawh lo te a tlawh chhuah tum a ‘rinawmna chibai’ a buk ang khan he hla hian khawvel puma Chhinlung chhuak unau zawng zawngte chu thlah khat, chhul khat kual kan nihna hrereng  tur leh zalenna kawl eng mai tur thlir a unau chibai inbuk tawn tur kan nih thu he hla hian uar takin min hrilh. 


“Chhak leh thlang, 

chhim leh hmara leng unaute u;

Ka u ka nau tiin chibai inbuk tawn ang u

Kan zalenna kawl a eng tan ta, 

Kawl a eng ta” tiin. 


Zofate hi khawvel hmun hrang hrangah kan awm darh a. Kan chenna hmun nghet - India, Bangladesh leh Myanmar te rilruah a lian lo thei lova, tun dinhmunah erawh chuan heng ram pathum mai ni lo USA, Australia, UK, leh khawvel hmun tin maiah kan awm darh ve ta. Kan awmna hmun chu khawi pawh nise kan thinlungah erawh thlah khat, unau leh bul thuhmun kan nihna hi a bo lohna turin kan awmna hmun apianga Mizo hnam tana “rinawmna chibai” vawng tlat tura infuihna hla tha tak a ni.


Engtikah emaw chuan Mizo hnam tan kawl a la eng ngei ang a, chumi hunah chuan tlang hrang hranga Zofa unaute hi rilru thuhmun leh pumkhatin kan la awm ngei ang. Rorelna pakhat hnuaiah kan awm thei lo a nih pawhin ngaihtuahna thuhmun kan la nei ngei ang. Chu hun chu a ni Vulmawi hovin “Kawl a eng tan ta” ti a hmathlir min neih pui chu ni.

 Parmawi rimtui

- Prof. Malsawmliana 


Nikum (2024) October 15 zan khan Vulmawi Band khaipa zinga mi, Lalruanga chu a thlennaah kan inkawm a. Ani hi USA Maryland state- a awm a ni a, an fapa nupui neih hmang tura Aizawla rawn chuang chhuak a ni a. Pa kawm nuam leh titi thiam, Mizo tawng thiam tak a ni. 


“Zo tlang sanga parmawi  tinreng te,

Chhawkhlei senhri an vul chiai e;

Parmawi tin vulna hmun nuam rammawi ka thlirin,

Chu hmun mawia len ve ka nuam e;

Parmawi rimtui vullai chenin,

Tudang ngai lova kumtluana len ve hi.”


Kum 1976-83 chho vela Mizo Rock Band, Vulmawi Band khaipa pakhat, Buta chuan an Band hla thenkhatte hi Mizo hnam zalenna lam hawi an nih thu leh an rilru ah Revolution a len viau thin thu a sawi. Anmahni tawkah tlangval thalai, hnam hmakhua atana rilru leh ngaihtuahna an sen chhoh hun lai a ni a, khawvel ram hrang hrang dinhmun an thlir a, zalenna nei tura khawvel inlumlet chho tup tup te chuan nasa takin an ngaihtuahna a luah a. Chu rilru atang chuan hnam tana thahnemngaihna hla tha tak tak an siam chho ta a ni. 


Lalruanga’n he hla chungchang a sawinaah khang lai hun khan hnam rilru an pu nasa a, Mizoram lama MNF in zalenna an sual chhoh lai a lo ni bawk nen. An hla zir te hi a chang chuan hla zir aiin hnam movement sawi an tui zawk chang te a awm a, an hla zir zawhah an sawiho ziah thu a sawi. Heng avang te hian an hming bulah pawh ‘Zoram’ tih a dah theuh a, a hnuah an pu zui lo na in, chu chuan an rilruah Zoram a lian zia a sawifiah viau mai. 


Tuna kan sawi tur “ Parmawi Rimtui” bakah hian “ Kawl a eng tan ta ( Chhinlung naufa)” tih hi Vulmawi ho hla zinga hnam hmangaihna hla langsar tak a ni a. Remchanga la sawi zui ah dah ta ila.


Parmawi Rimtui tih hla hi kum 1980 chho ah khan Buta leh Lalruanga ten a thu an phuah, an Band member Siama’n a thluk a lo neih sa hmanga an siam rem a ni a. He hla lo pian chhuahnaah hian mimal hming ni lovin an pathum kuthnu a ni.


“ Parmawi Rimtui”  tih hla hi tehkhin thu hmanga hnam zalenna hawia phuah a ni a. Khatih lai khan Burma sawrkar a khauh hle a, hla te pawh ram dan in a phut angin Kawl tawnga lehlina sawrkar pawmpui tura thawn zel a ngai a, chuvangin thukhuhnan zalenna tih aiah ‘Parmawi rim tui’ tih an hman thu Lalruanga’ n a sawi.  Tuna hla thu kan hmuh bak hi chang khat dang a la awm a, amaherawhchu a hre chhuak zo tawh lo. 


A hla hian belhchian a dawlin lairil a fan ngaih mai a, a hla erawh uluk deuha ngaihthlak a tul thung. 


“Kan kalna kawng lamtluang, 

Chho in hrehawm hle mahse;

Kan hmaah kal ta te umin i pen zel ang, Nang nen, lenrualte nen, 

Parmawi rimtui i thliak ang.


He hlaah hian tehkhin thu langsar deuh mai chu a hla thupui “Parmawi rimtui” tih hi a ni a, “hnam zalenna” sawina a ni. Zalenna chu pangpar rim tui tak angin a tehkhin a, a rimtuina chuan mitin tan hlimna te, hahdamna te, thlamuanna te, engthawlna te a pe chhuak a. A rim tuina tem ve turin Zofa unau zawng zawng min sawm a ni.


“Chu hmun mawia zaleng dangte zawng, 

Zalenna par vullai chenin;

Suihlungrual zate'n hlimni par an tlan e,

An ianga len ve ka nghakhlel,”


Khawvel ram hrang hrang hrang ten zalenna neiin mahni inrelbawlin ram ropui an din a. Chung ram te chu “kan hmaa kalta te” tiin an hniakhnung zui a hnam zalenna atana ke pen turin min au a. A kawng erawh chu a bumbohin a hautak hle thung. Ram leh hnam zalenna nei turin tha leh zung, hun, sum leh pai bakah nunna hial te pawh thap a ngai a. India ram ropui tak pawh hian Kumpinu laka zalenna a sual chhung ringawt pawh kum 100 dawn a ni a, chumi chhung chuan sang tam takin nunna an chan a, tam takin jail bang an zut a, tam tak ram tui leilo in an chhuak a ni. India ram zalenna lamtluang hi a mam lova , chhuk leh chho zawh ngai a ni. 

Kum 1966 ah MNF ten zalenna sualin India an kap a, kum 20 zet chhungin mi tam takin nunna an chan a, in leh lo hal a ni a, ram pum buaiin kan buai a ni. Sawi tur tam tak a awm.


 Heng zawng zawng thlir hian Zalenna kawng hi thil namai a ni lova, inpekna leh huaisenna a ngai. Chu “Parmawi rim tui” hnim tur erawh chuan chung zawng zawng chu paltlang a ngai si. Butta chuan “ kan rilruah Revolution hi a lian em em a ni” tiin min hrilh a, chu rilru chu hla hmangin a rawn far chhuak ta a ni.


Kawng chhuk chhoin hahthlak mahse,

Kimte'n rual zawng hian 

Raltiang i kai ve ang.”


“Parmawi Rimtui” awmna hmun chu “hmun mawi” tiin an sawi bawk a, chutah chuan “zalenna par “ a vul chiai  a, inlungrual leh inpumkhatin, thinlung hmun khat pu in hlim takin an leng a. Ram in hma a sawn a, rorelna dik chu luipui angin a luang bawk a. Chu hmun chu Utopia emaw Eldorado emaw pawh ni lovin he leia Zofa tlang hrang hranga cheng te lungrual taka an len za na tur hmun, Raltiang Ram chu a ni. 


India zalenna sual lai khan hruaitu lawk rual ho- Mahatma Gandhi te, Bipan Chandra Pal, Motilal Nehru leh hruaitu dang te chu hmun hrang hrangah zin kualin mipui hneh an tum a, ramdangmi rorelna hnuaia kun reng lova mahni ke a ding tur kan nih zia te, chu chu Pathianin kan tana lo ruat sak “ Swaraj (Freedom) is my birthright” ti meuh a Bal Gangadhar Tilak ten an lo sawi anga zalenna hi kan chanvo a nih thu te an tlangau pui a. Mipuite chu che chhuak a tang ve turin an fuih a ni. 


Lalruanga te, Buta te pawh hian Zofate chu pen chhuak a, kan zalenna kawl eng tur chu dingdihlipa thlir fan fan turin  min chah a ni.


“Parmawi vulna raltiang ka thlirin,

Suihlung ruala hma tiang sawnin;

Zaleng rual zawng ten pheikhawng i khai nang aw,

An hril an sawi hmun mawi kan thlen chuan;

Chuaini nei lo hlim ni chenin, 

Rualduh leng zawngten nau ang kan nui ve ang.”


Parmawi rim tui len velna ram, Zofa tlang hrang hranga cheng te pumkhat kan awmna tur Raltiang ram i thlir ang u.