BAWI CHHUAH INKHAWM

-Dr Malsawmliana

Vaivakawn 

 

​Hmanlai Mizo lalte khan Bawi an nei thin a, heng Bawite hi a tlangpuiin inhumhim duh avanga Lal hnena intulut te an ni ber. Lal ropui deuh phei chuan Bawi an ngah thei hle a, Lal vanlungah an awm fer fur \hin a ni. Chung bawi te chu lal thuhnuaiah awmin lal rawng an bawl sak thin a. Lalin an chungah zah a ngai a, a chhuah a nih ngawt loh chuan kumkhuain Lal bawi an ni reng mai a, an tan zalenna ni a awm lo. Lal sual deuh an hrawn chuan an vanduai deuhva, Lal fel deuh an hrawn fuh hlauh erawh chuan a an ziaawm viau thung.

​Chutianga kumkhua a lal bawi ni tur kha kum 1910 a lo inherchhuah meuh chuan an tan zalenna kawl a rawn eng ta a. Kum 1908-a Mizoram rawn lut Zosap Missionary Dr Peter Fraser chuan Mizo lalten bawi an neih chu a hrethiam lo hle a. A rawn kalna ram, British Parliament chuan kum 1807 khan ‘Slave Trade’ chu an lo khap daih tawh a, America ah pawh January 1, 1863 khan an President Abraham Lincoln-a’n bawih a lo chhuah daih tawh bawk a. Hetianga khawvel hmun dangah pawh bawih neih an lo khap tawh laia Mizo lalten Bawih an lo la nei chu hrethiam lovin Bawih chhuah a nih theihnan a theih ang angin hma a la ta a. Ama sumin Bawih 40 vel a tlan chhuak a ni an ti. A hmalakna ah hian Mizo lalte zingah a bikin Maubuang lal, Khawvelthanga Sailo hian a thlawp \ha em em a. Kum 1906-a Kristian a nih khan bawih neih hi Pathian thu nen inmil lo in a hria a, a bawih neih te pawh kum 1910 khan a chhuah ta vek a ni. Tichuan kum engemaw zat Mizo lalte laka zalenna hmu lo, bawih te chuan zalenna an lo nei ta a ni. 

​Tichuan Zoram hmun hrang hrangah Kristian Lal te chuan an bawi an chhuah ta zel a, Parvatui Lal, Ro\hianga, (chhim lam lal ropui Lalburha fapa) pawhin an bawi te a chhuah ve ta a. Ropui takin bawi chhuah inkhawm a buatsaih a, hei hi a hranpa ngata Mizorama bawih chhuah inkhawm neih hmasak ber a ni awm e. (Kristian Tlangau, January 1921)

​Kum 1920- ah Lal Ro\hianga hian Baptisma a chang a, Baptisma a chan dawn hian “ Lalpa hminga he thil ropui (Baptisma) hi ka lo tih theih chuan ka bawite zawng zawng ka chhuah ve ang. Keiin ka bawi te chhuah duh suh ila, Krista bawi  chhuahna hi chang tlak ka ni bik lovang” a ti a. Tichuan Baptisma chu a chang ta ngei a, a bawi kawl laite pawh chu chhuah a duh ta a. Chutih rualin a hranpa ngata bawi chhuah inkhawm buatsaih a duh thung a. Hetih lai hian Pastor Hauchhunga leh Tirhkoh Liangkhaia ten helai bial hi fan an tum thu a hria a, an tlawh hun a bawi chhuah inkhawm nei turin a inruahman ta a.

​Tichuan September 23-30, 1920 chhungin Tirhkoh Liangkhaia chuan \halai \henkhat hruaiin helai bial chu a tlawh ta a, mahse Pastor Hauchhunga erawh a kal thei ta lo. Anni bakah hian Kanghmun khua a\angin Hranga leh a \hiante pahnihin an zui bawk a.  September 25 (Inrinni) ah Ro\hianga khua Parvatui chu an thleng a. A tuk chu Pathianni a nih avangin an inkhawm a, an hlim hle a ni.

​September 27 (Thawh\anni) ah chuan Lal chuan awmni khamin Bawi chhuah inkhawm a buatsaih ta a, mipui zawng zawng tan bawi chhuah lawm nan vawk a talh bawk a. Lal chuan ruahmanna fel fai takin a siam a, lehkha-ah Bawi chhuah thu leh bawi chhuah a nih chhan te fel takin a ziak bawk a, hetiangin :

​“ Isua’n ‘Thu ka pek apiang che u in tih chuan ka \hiante in ni ang. Bawi ka ti leh tawh lovang che u; a lal thiltih bawiin a hre si lo. |hiante ka ti tawh zawk ang che u. Johana 15:14-15 ah a ti a. Chuvangin kei pawhin vawiinah hian in Bawi nihna lak ata chu ka chhuah che u a, Bawi ka ti leh tawh lovang che u” tiin.

​Chu lehkhaah vek chuan bawi chhuah te hming leh an chhuah dan, a chhuah tu hming leh thu hretute hming, bawi chhuah ni leh thla te chiang takin a ziak bawk a ni. Hei hi Bawi te hnena sem turin a siam fel vek bawk.  

​Tichuan chawhma dar 10 ah Bawih chhuah inkhawm an nei ta a, hei hi Mizorama bawi chhuah inkhawm hmasa ber a ni awm e. Hemi hma hian Kristian lal \henkhatin an Bawi te chu an lo chhuah tawh hlawm a, mahse hetianga bawi chhuah inkhawm erawh hi a hranpa in an siam lo niin a lang.  Inkhawmnaah chuan Tirhkoh Liangkhaia leh Zirtirtu Siama ten Bawi chhuah \hat zia leh a lawmawm zia te, ramdanga bawi an chhuah thu te leh bawi chhuah ten a chhuahtu an ngainat a \ul thu te an sawi a. Hla bu No.328 (Aw Lalpa chungnung ber kan fak hle a che) an sa a, an tui ngiang mai a, an sa nawn tlut tlut mai a ni.

​Chutah Lal, Ro\hianga chuan thu a sawi a, hetiangin “ Kan Lal Isua’n sual bawi ata min chhuah tura a tuar nasat ziate ka ngaituah chuan, keiin vawiina ka bawi chhuah te hi tlem ka ti em em a. Ka pa hi chhim lal ah chuan Bawi ngah pawl a ni a, Bawlte vanglai chuan hlam 30 inah a awm a, chhiahhlawh 50 a nei a ni’ an ti a. Aw ! chungte meuh chu vawiinah hian Lalpa hmingin han chhuah teh ila, ka va ti em. Lalpan sual bawi ata min chhuah zia hi ka ngaihtuahin (ka chapona emaw ni) vawiina ka bawi chhuah theih chhun te hi zawng tlem ka ti em em a ni,” a ti a, a \ap zawih zawih mai a ni. Hemi ni a bawi chhuah te hi 19 an ni. 

​Thu a sawi zawhah a lehkha buatsaih (Bawi chhuahna lehkha) chu bawi chhuahte hnenah a sem vek a ni. Inkhawm banah Lal inah an zaikhawm a,  ruai an \heh zui a. Chawhnu lamah bawi chhuah hovin Ar a thawhkhawm a, ruai an theh zui leh bawk a ni awm e.

​Ro\hianga hi chhim Lalburha fapa 5 zinga mi a ni a, a unau te chu Suakngura, Thansanga, Rothianga, Suakhmingthanga, Rozinga leh Rumliana te an ni a. Kum 1914 vel khan Bawktlanga an awm laiin Bawrhsap J.Hezlet, I.C.S. hriatpuina a Ro\hianga hi Parvatui tlang/khua hi a pa in a pek a ni.