Hetah hian ka thu leh hla thenkhatte ka vawm khawm ve a, chhiar duh tan chhiar theih a ni e.
Sunday, April 29, 2012
Saturday, April 7, 2012
Pawl 10 leh Pawl 12 zirlaite tan
-Dr Malsawmliana
Pawl 10 leh 12 zirlaiten Exam an zo a, an result pawh a chhuak hnai tawh mai thei e. Tuna result nghak mek te hian an zir leh zel turah ngaihtuahna mumal tak an seng lawk tawh ang em ? Tunhma kha chuan Matric First Division-a pass te chuan Science lak an tum deuh ngei a, Pachhunga College lamah an liam thla duak thin a. Arts subject chu Second division-a pass te lak turah kan ngai hmiah thin. Tin, mahni a tum mumal neih kha a har a, thiante zir ang zir ve mai kha a awl a, thiante luhna a luh te kan duh a, chuvangin hma lam hun thlirna leh ngaihtuahna kan nei vak lo. Mahni tui zawng zir aiin thiante zir ang zir leh an luhna a luh ve kha kan duh zawk. Chuvangin tum nei rana lehkha zir kha kan tlem a, tunah hian a nghawng chu a rawn lang chhuak ta. Thalai lehkha thiam zingah tum mumal nei kan tlem a, ‘nih tum bik’ leh ‘thawh tum bik’ kan nei lova, a rem rem a ni lo thei tawh lo. Hei hi tum mumal nei lova lehkha zir pawi zia a ni.
Tun thleng hian zirlaite zingah tum mumal nei rana lehkha zir hi kan tam lo hle mai a, BA/MA zirlaite zingah pawh a ni tho. Hemi a nih avang hian zirna lama kan kal chhoh zelnaah rualelna kan neih tawk loh phah thin a, chu chuan hna zawnna thlengin a nghawng chho ta a ni. Mizote zingah hian ‘hna’ kan tih hi ‘Sawrkar hna’ ni bik tlata hriatna hi a awm tlat a, hei hian min tibuai thin. Chuvangin hna zawnna kawngah pawh tam tak chuan Sawrkar hna a nih loh chuan dil kan tum lova, kan hmu a nih pawhin hna dang zawn pahin kan thawk vel mai mai thin.
Tunah erawh chuan zirlaite zingah hetiang rilru put nachang hre lo awm mahse nu leh pa te an fing tawh a. Kan fate zirna ah ngaihtuahna kan seng ve \an tawh a, an zir leh zel tur leh an zirna hmun tur thlengin kan ngaihtuah pui tawh. Hei hi hmasawnna lian tak a ni. Tunhma in nu leh pa chu sawi loh, Sikul a zirtirtute zingah pawh an zirlaite hmakhua ngaihtuahna pui leh inkawhhmuhna hi a awm lo hrim hrim a. A khat tawk ‘what is your aim in life? What is your ambition?’ tih kha zirlaite an zawt leh ringawt \hin a. Kan nih duh kan sawi a, a nih theih dan leh a kalkawng kha min kawhhmuh leh ngai chuang lo. Chuvangin career awareness lamah hian kan hniam hle a ni.Tunah erawh kan zia ta deuh e.
Tuna pawl 10 result nghak mek te hian an pass hnuah eng kawng nge an zawh ang ? Pawl 11 an zir zawm dawn a nih chuan Arts, Science, Commerce zir tur a awm a, an thlang fel tawh em? Professional course hrang hrang Pawl 10 zawh hnua a zir theih te an zir zawk dawn?
Pawl 12 Result nghak mek zingah pawh, a bikin Science lam chuan Technical Entrance Exam bei turin an inbuatsaih torah ngai ila, Arts leh Commerce lam te hian kan hma lam kan ti fel tawh em ? BA/BCom/BSc zir zawm nge tha ang, thildang zir?
Heng ngaihtuahna te hi tuna result nghak mek te hian kan neih a \ha hle mai. Nu leh pa te pawhin kan fate ngaihtuah pui ila, Result a rawn chhuah hnua a ngaihtuahna sen chawp ai chuan tuna lo ngaihven lawk hi a finthlak a, tum mumal neia kan fate hi kan kaihhruai a \ul hle a ni.
Zir tur thlan kawngah hian ngaihtuahna sen a \ul hle mai. Sawrkar hna hi kan duh vek a, kan tum ber pawh a ni hlawm. General Line-a zir chhoh pawp pawp hi a \hat viau rualin hna hmuh theihna remchang awm theihna lam te kan ngaihtuah a ngai. Tin, nakina kan ram leh Sawrkarin a mamawh tur ngei ngei te ngaihtuah a, chutiang lam thiamna lo neih lawk te hi a finthlak ngei ang. Entirnan, mihring kan pung zel a, bawlhhlawh kan ngah tulh tulh a, chutih rualin a paih dan leh enkawl dan ah harsatna kan tawk a. Kan bawlhhlawh te hi \awih ral thei leh \awih thei lo te an ni nuaih tawh si a. Tunah veng tinah AMC in PPP Mode hmangin an khawn khawm a, hmun2/3 velah kan paih khawm a ni ber a. A tih ral dan leh sawngbawl dan kan ngaihtuah loh chuan nakinah kan la buai ngei dawn a. Chuvangin Waste Management lama thiamna nei te chu nakin lawkah Sawrkarin a mamawh ngei dawn a, hemi lama in lo inhmakhua te pawh a hi finthlak mai thei.
Kan changkang zel a, kan in leh lo enkawl dan pawh a changkang chho ve ta zel a, Aizawl khawpui chhungah ngei pawh In tha tak tak, sap ram In ang mai hi a ther fur tawh a. In chhung ropui tak tak leh changkang tak tak pawh a tam ta. Heng kan In chhung cheimawi tur hian Mizo zingah hetiang lama mithiam, Interior designer kan la nei tam lo hle a. Tunah han hausa deuh leh In thatak tak nei chuan Interior Designer te hi an inchhung chei turin an rawn tawh a, ram a thang zel anga kan la mamawh chho zel ang. Chuvangin hetiang lama thiamna nei hi Mizote zingah kan mamawh tul tulh dawn. Chuvangin Interior Designing zirna lamah te pawh hian ngaihtuahna seng ta ila.
A pawimawh berah chuan zirlaite hian kan zir leh zel turah hmakhawthlir thui tak nei ila, nu leh pa te pawh kan fate zirna chungchangah hian ngaihtuahna tak tak sen pui ila. An \hiante zir ang ngawt ni lo deuh, an tui zawng leh thiam zawng, an talent neih dan te, an ngaihtuah zawng te chik ila, an zir chhunzawm zelna turah hian ngaihtuahna i sen pui ang u. Chutih rualin kan ram mamawh leh hna an zawn pawh a hna awm thei tur te ngaihtuah pui ila, thiamna sang tak nei si, mahse an thiamna chhawr hleih theihloh te a awm ve a nia. Entirnan, Mizo zingah Philosophy subject MA zir leh pass chhuak engemaw zat an awm a, mahse Mizoram hian College-ah leh Sikul-ah te Philosophy subject nei an awm leh si lova, (PUC in an la nei em ka hre lo), an tan hna zawn a har em em a ni. An thiamna behchhan khan hna zawn tur a vang hle a ni. State dangah an zawng a nih chuan thuhran.
Chuvangin zirna kawng inkawhhmuhnaah hian ngaihtuahna i seng ang u.
(Vanglaini 7/4/2012)
-Dr Malsawmliana
Pawl 10 leh 12 zirlaiten Exam an zo a, an result pawh a chhuak hnai tawh mai thei e. Tuna result nghak mek te hian an zir leh zel turah ngaihtuahna mumal tak an seng lawk tawh ang em ? Tunhma kha chuan Matric First Division-a pass te chuan Science lak an tum deuh ngei a, Pachhunga College lamah an liam thla duak thin a. Arts subject chu Second division-a pass te lak turah kan ngai hmiah thin. Tin, mahni a tum mumal neih kha a har a, thiante zir ang zir ve mai kha a awl a, thiante luhna a luh te kan duh a, chuvangin hma lam hun thlirna leh ngaihtuahna kan nei vak lo. Mahni tui zawng zir aiin thiante zir ang zir leh an luhna a luh ve kha kan duh zawk. Chuvangin tum nei rana lehkha zir kha kan tlem a, tunah hian a nghawng chu a rawn lang chhuak ta. Thalai lehkha thiam zingah tum mumal nei kan tlem a, ‘nih tum bik’ leh ‘thawh tum bik’ kan nei lova, a rem rem a ni lo thei tawh lo. Hei hi tum mumal nei lova lehkha zir pawi zia a ni.
Tun thleng hian zirlaite zingah tum mumal nei rana lehkha zir hi kan tam lo hle mai a, BA/MA zirlaite zingah pawh a ni tho. Hemi a nih avang hian zirna lama kan kal chhoh zelnaah rualelna kan neih tawk loh phah thin a, chu chuan hna zawnna thlengin a nghawng chho ta a ni. Mizote zingah hian ‘hna’ kan tih hi ‘Sawrkar hna’ ni bik tlata hriatna hi a awm tlat a, hei hian min tibuai thin. Chuvangin hna zawnna kawngah pawh tam tak chuan Sawrkar hna a nih loh chuan dil kan tum lova, kan hmu a nih pawhin hna dang zawn pahin kan thawk vel mai mai thin.
Tunah erawh chuan zirlaite zingah hetiang rilru put nachang hre lo awm mahse nu leh pa te an fing tawh a. Kan fate zirna ah ngaihtuahna kan seng ve \an tawh a, an zir leh zel tur leh an zirna hmun tur thlengin kan ngaihtuah pui tawh. Hei hi hmasawnna lian tak a ni. Tunhma in nu leh pa chu sawi loh, Sikul a zirtirtute zingah pawh an zirlaite hmakhua ngaihtuahna pui leh inkawhhmuhna hi a awm lo hrim hrim a. A khat tawk ‘what is your aim in life? What is your ambition?’ tih kha zirlaite an zawt leh ringawt \hin a. Kan nih duh kan sawi a, a nih theih dan leh a kalkawng kha min kawhhmuh leh ngai chuang lo. Chuvangin career awareness lamah hian kan hniam hle a ni.Tunah erawh kan zia ta deuh e.
Tuna pawl 10 result nghak mek te hian an pass hnuah eng kawng nge an zawh ang ? Pawl 11 an zir zawm dawn a nih chuan Arts, Science, Commerce zir tur a awm a, an thlang fel tawh em? Professional course hrang hrang Pawl 10 zawh hnua a zir theih te an zir zawk dawn?
Pawl 12 Result nghak mek zingah pawh, a bikin Science lam chuan Technical Entrance Exam bei turin an inbuatsaih torah ngai ila, Arts leh Commerce lam te hian kan hma lam kan ti fel tawh em ? BA/BCom/BSc zir zawm nge tha ang, thildang zir?
Heng ngaihtuahna te hi tuna result nghak mek te hian kan neih a \ha hle mai. Nu leh pa te pawhin kan fate ngaihtuah pui ila, Result a rawn chhuah hnua a ngaihtuahna sen chawp ai chuan tuna lo ngaihven lawk hi a finthlak a, tum mumal neia kan fate hi kan kaihhruai a \ul hle a ni.
Zir tur thlan kawngah hian ngaihtuahna sen a \ul hle mai. Sawrkar hna hi kan duh vek a, kan tum ber pawh a ni hlawm. General Line-a zir chhoh pawp pawp hi a \hat viau rualin hna hmuh theihna remchang awm theihna lam te kan ngaihtuah a ngai. Tin, nakina kan ram leh Sawrkarin a mamawh tur ngei ngei te ngaihtuah a, chutiang lam thiamna lo neih lawk te hi a finthlak ngei ang. Entirnan, mihring kan pung zel a, bawlhhlawh kan ngah tulh tulh a, chutih rualin a paih dan leh enkawl dan ah harsatna kan tawk a. Kan bawlhhlawh te hi \awih ral thei leh \awih thei lo te an ni nuaih tawh si a. Tunah veng tinah AMC in PPP Mode hmangin an khawn khawm a, hmun2/3 velah kan paih khawm a ni ber a. A tih ral dan leh sawngbawl dan kan ngaihtuah loh chuan nakinah kan la buai ngei dawn a. Chuvangin Waste Management lama thiamna nei te chu nakin lawkah Sawrkarin a mamawh ngei dawn a, hemi lama in lo inhmakhua te pawh a hi finthlak mai thei.
Kan changkang zel a, kan in leh lo enkawl dan pawh a changkang chho ve ta zel a, Aizawl khawpui chhungah ngei pawh In tha tak tak, sap ram In ang mai hi a ther fur tawh a. In chhung ropui tak tak leh changkang tak tak pawh a tam ta. Heng kan In chhung cheimawi tur hian Mizo zingah hetiang lama mithiam, Interior designer kan la nei tam lo hle a. Tunah han hausa deuh leh In thatak tak nei chuan Interior Designer te hi an inchhung chei turin an rawn tawh a, ram a thang zel anga kan la mamawh chho zel ang. Chuvangin hetiang lama thiamna nei hi Mizote zingah kan mamawh tul tulh dawn. Chuvangin Interior Designing zirna lamah te pawh hian ngaihtuahna seng ta ila.
A pawimawh berah chuan zirlaite hian kan zir leh zel turah hmakhawthlir thui tak nei ila, nu leh pa te pawh kan fate zirna chungchangah hian ngaihtuahna tak tak sen pui ila. An \hiante zir ang ngawt ni lo deuh, an tui zawng leh thiam zawng, an talent neih dan te, an ngaihtuah zawng te chik ila, an zir chhunzawm zelna turah hian ngaihtuahna i sen pui ang u. Chutih rualin kan ram mamawh leh hna an zawn pawh a hna awm thei tur te ngaihtuah pui ila, thiamna sang tak nei si, mahse an thiamna chhawr hleih theihloh te a awm ve a nia. Entirnan, Mizo zingah Philosophy subject MA zir leh pass chhuak engemaw zat an awm a, mahse Mizoram hian College-ah leh Sikul-ah te Philosophy subject nei an awm leh si lova, (PUC in an la nei em ka hre lo), an tan hna zawn a har em em a ni. An thiamna behchhan khan hna zawn tur a vang hle a ni. State dangah an zawng a nih chuan thuhran.
Chuvangin zirna kawng inkawhhmuhnaah hian ngaihtuahna i seng ang u.
(Vanglaini 7/4/2012)
Monday, February 6, 2012
Eizawnna kawng inkawhhmuh
Kan ram dinhmun en hian zirlaite leh thalaite zingah Career Awareness lam kan hawi loh chuan kan ram hmabak hi a eng lo mai thei. Engvangin nge kan thalaite zingah hnathawh tur mumal nei lo an kat tak nuk mai? Chhanna tam tak a awm thei ngei ang. Thalaite leh zirlaite hnenah an hmakhua inkawhmuhna tha kan pek loh chuan a tawpah beidawnna mai an paw chhuak lovang tih a sawi theihloh. Lehkhathiam si, eizawnna nei lem lova tei ta mai mai, a tawpah nun beidawnna avanga mahni intihhrehawmna hial thlen te pawh awm theih a ni. Chuvangin hemi kawngah hian Kristian thalaite hian ke kan pen a tul khawp mai.
Tun thleng hian zirlaite zingah tum mumal nei rana lehkha zir hi kan tam lo hle mai a, BA/MA zirlaite zingah pawh a ni tho. Hemi a nih avang hian zirna lama kan kal chhoh zelnaah rualelna kan neih tawk loh phah thin a, chu chuan hna zawnna thlengin a nghawng chho ta a ni. Mizote zingah hian ‘hna’ kan tih hi ‘Sawrkar hna’ ni bik tlata hriatna hi a awm tlat a, hei hian min tibuai thin. Chuvangin hna zawnna kawngah pawh tam tak chuan Sawrkar hna a nih loh chuan dil kan tum lova, kan hmu a nih pawhin hna dang zawn pahin kan thawk vel mai mai thin. Hemi chungchangah hian sawi tur tam tak a awm thei ang.
Hna dil tur chungchangah pawh inkawhhmuh kan ngai hle a, hriat loh avanga dil loh pawh hi kan ngah viau awm e. Tunhnaiah Mizorama Staff Selection Commission(SSC) hotu lian pakhat rawn kal chuan SSC-ah hian Mizoram atanga dil an tlem thin thu a sawi. Dil an tlem chuan hna hmu pawh tlem te an ni dawn tih a ni a. Mizoram atanga dil an tlem thinna chhan ni a lang chu inkawhhmuhna kan neih that tawk loh vang a ni. SSC hian Central sawrkar hnuaia hrang hrang (Group A hnuai lam )an khawih a, kumtinin engemaw zat an la thar reng thin. SSC ah hian a nawlpui tan hna a tam a, Pawl 12 leh BA pass chin tan ringawt pawh hna a tam khawp mai. Entirnan, Combined Higher Secondary Level Exam, Combined Graduate Level Exam, Data Entry Operator etc. Heng hna hrang hrangte hi ST quota engemaw zat a awm thin a, Mizote hian hmang tangkai thiam ila a va tha dawn em ! Kan rilru in Mizoram chhung chauh tin zawn lo ila, kan khaw hawi te pawh kan tih zauh a tul hle mai.
Tunhnaiah Indian Army, Navy leh Air Force ah officer lut an tlem tak avangin thuneitu lam ten hlawh an tisang a. Hei hi mi thiam tak takin Sipai Officer an nih chakna tura an tawktar a ni. Mizote zingah ngei pawh sipai officer a lut hi kan tlem ta hle a, eng nge a chhan ni ang. A chhan pakhat ni thei awm chu written test vang hi a ni awm e. Written Test-a tling tur chuan inzir nasat a ngai a, inchhunga inkhung a ngai a, chu tak chu kan peih loh thin chu a ni. Khawlai nuam kan ti a, hla zir, hnatlang, khawhar in kal, inkhawm te a lo ngai thin bawk nen, zirna lam kan ngaihthah phah thin. Hetiang dinhmun kan nih avang hian Sipai Officer a lut duh tan chuan HSS leh College kal laia NCC zawm hi a fuh khawp mai. NCC ‘C’ Certificate nei tan chuan Exam buai a ngai lo. Sipai Officer lakna tura exam buatsaihah hian (UPSC exam telin) ‘C’ Certificate nei chu exam kher a ngai lova, interview tura koh nghal an ni thin. Tin, kumtin hian hetiang post ah hian ‘C’ certificate nei tan post 100 vel hi reserve thin a ni bawk. Mizote zingah pawh NCC hmang tangkai tak tak hi an thahnem tawh hle a ni. Chuvangin zirlai tan chuan NCC lama tel hi hnazawnna nen a inkawp avangin a fuh khawp ang.
Kan changkang zel a, kan in leh lo enkawl dan pawh a changkang chho ve ta zel a, Aizawl khawpui chhungah ngei pawh In tha tak tak, sap ram In ang mai hi a ther fur tawh a. In chhung ropui tak tak leh changkang tak tak pawh a tam ta. Heng kan In chhung cheimawi tur hian Mizo zingah hetiang lama mithiam, Interior designer kan la nei tam lo hle a. Tunah han hausa deuh leh In thatak tak nei chuan Interior Designer te hi an inchhung chei turin an rawn tawh a, ram a thang zel anga kan la mamawh chho zel ang. Chuvangin hetiang lama thiamna nei hi Mizote zingah kan mamawh tul tulh dawn. Chuvangin Interior Designing zirna lamah hian thalaiten ngaihtuahna kan sen a ngai.
Thiamna sang neih kawngah pawh tan kan lak a ngai hle mai. Tunhnaiah Doctorate hmu thar engemaw zat kan nei a, a lawmawm khawp mai.University te hial kan neih tawh avangin thiamna sang tak tak neih leh mi la zir loh lam te hi kan zir a, kan ngaihven a tul tawh a. University hna laknaah an duh ang thiamna Mizo zingah nei kan awm thin loh avanga loh theih lohva hnamdang lak a ngaih chang a tam ta mai. Entirnan, Mass Communication lam pawh kan uar, mahse PhD nei erawh kan la nei mang lo. Kumtinin Engineer zir turin thalai engemaw zat kan tir liam a, Mizoram quota chan loh hlauvin kan vir hut hut a. Kan zir chhuak a, BE ah kan tawp a, a aia sang zir tum leh Engineering lama Doctorate degree hial sual chhuak chu tunhnaiah kan nei ta mang lo. IIT te pawh kan nei, mahse zirtirtu atan hnamdang ho loh theihlohva an rawn luh a la ngai tlat. Chuvangin Mizo thalai lehkhathiam te hian thiamna sang leh ril zawk neih kawngah hian tan kan lak a ngai khawp mai.
Tunlaiah phai lam atangin Hotel, Call Centre, Restaurant vela hnathawk tur Mizo thalai an duh thu kan hre fo thin a. Hetiang lakah hian kan fimkhur a tha hle. Kan rama hnathawh tur mai a awm loh avangin hetiang ang sawmna hi hnar har kan ti thin a, phai lamah ka zui thla a, mi tam tak chu beidawngin an rawn haw leh thin. Tin, inbumna te a tel thin bawk avang hian hriatchian loh chu hmun hla ah phei chuan bawh huam huam loh a fuh zawk. Thenkhat chu mipat hmeichhiatna lam kaihhnawih te a lo nih thin avangin nunchang thlengin an hlauh thei. Chuvangin hna kan zawnna ah hian fimkhur ila, Kristianna nena inmil hna te pawh zawng thiam ila a tha khawp mai.
Kan ram than chhoh zel dan en mil hian eizawnna bultanna tur hian a lo inbuatsaih theih. Entirnan, bawlhhlawh paih chungchang hi kan ram in a la buaipui dawn chauh a, Sawrkar pawh in hma a la chho zel bawk a. Chuvangin nakin lawkah chuan Waste Managment lama thiamna nei te hi kan la mamawh hle dawn a, a lo inbuatsaih chi viau ang. Nakina lawkah chuan kan la mamawh em em tur, tunah pawh kan mamawh chhoh tan mek chu Management lam thiam hi a ni. Private company leh Bussiness firm/Centre te a pung chho zel ang a, hetiang lama thiamna nei te hi kan mamawh tulh tulh ang. Tin, Hotel leh Restaurant changkang tak tak te pawh kan la nei zel ang a, chutih hunah chuan Hotel management lam thiamna nei te an pawimawh ang. Lo inhmakhua te pawh a tha hle a ni. Tuna mi tam takin eizawnna kan neih ang chi te pawh hi tunaia changkang zawk leh awmze nei zawka kan her rem thiam te pawh a tha khawp mai. Entirnan, lu mehna dawr te pawh hi tunaia changkang deuh zawkin a siam theih. Tuna lu mehna dawr kan enkawl ang loh deuh hian fel fai leh thianghlim zawkin enkawl ila, lu suk fai nghalna tur tui nen inchhawp ta vek bawk ila. Khawlaia len vah vel pah pawhin meh tir mai a awlsam ang. Tun dinhmunah hi chuan a hranpa a lumet tura inbuatsaih a ngai a. Len haw lamah emaw, len chhuah hma in emaw kan meh tir lo thei lova, a chhan chu meh zawhah mahni Ina haw a, lusuk phawt zel a ngaih thin vang a ni. Chutiang dawr chu ram dangah chuan an nei deuh vek tawh zawk a, kan ramah pawh hian kan tih ve a ngai tawh.
Eng pawh nise, eizawnna kawngah hian Kristian thalaite hian khawhawi kan tih zauh tul a, kan state ringawt hi ngaihven lo ila, khawvel hmun dang te pawh kan melh a tul khawp mai. Tunlaiah Internet kan hmang nasa tawh a, thalaite zingah nasa takin hmun a khuar tawh a, Facebook te phei chu hre lo kan tam tawh awm lo ve. A hranpa a Internet Connection nei kher lo pawhin Mobile Phone atangin a khawih theih vek tawh avangin khawpui leh thingtlang a dang chuang lo. Hetiang ang awlsamna te hi hna zawnna atana kan hman tangkai thiam chuan a hlu khawp ang. Internet te hi Facebook a thiante kawmna atan chauh hmang lovin hna zawnna atan te hmang ila, thil tangkaiah i hmang ang u. Tunlaiah phei chuan hna tam tak hi Online-a dil chi te a ni tawh a, a bikin Bank Exam phei chu ‘Online Application’ veka dil tur a ni tawh a. Hemi avang hian heng kan mobile phone te, internet te hi a tangkai hle a ni. KTP memberte hian kan mobile phone te hi hetiang zawng hian hman tangkai i tum ang u.
A pawimawh berah chuan hna zawn leh eizawnna kawng kan zawh mekah hian taimakna leh tumruhna a pawimawh ber a, ‘teirei peih’ a ngai. ‘KTP active member ni chunga zirna kawnga hlawhtlin leh filawr nih hi thil theihloh a ni’ ti a mi sawi thin hi a theih zia te pawh kan lantir a ngai a, chumi ti tur erawh chuan TV leh Computer Games, internet facebook vel buaipui mai lo deuh hian buaipui tur dik tak zawk hi i buaipui ang u.
- Dr Malsawmliana,
(Kristian Thalai, January, 2012 pp.17-21)
Tun thleng hian zirlaite zingah tum mumal nei rana lehkha zir hi kan tam lo hle mai a, BA/MA zirlaite zingah pawh a ni tho. Hemi a nih avang hian zirna lama kan kal chhoh zelnaah rualelna kan neih tawk loh phah thin a, chu chuan hna zawnna thlengin a nghawng chho ta a ni. Mizote zingah hian ‘hna’ kan tih hi ‘Sawrkar hna’ ni bik tlata hriatna hi a awm tlat a, hei hian min tibuai thin. Chuvangin hna zawnna kawngah pawh tam tak chuan Sawrkar hna a nih loh chuan dil kan tum lova, kan hmu a nih pawhin hna dang zawn pahin kan thawk vel mai mai thin. Hemi chungchangah hian sawi tur tam tak a awm thei ang.
Hna dil tur chungchangah pawh inkawhhmuh kan ngai hle a, hriat loh avanga dil loh pawh hi kan ngah viau awm e. Tunhnaiah Mizorama Staff Selection Commission(SSC) hotu lian pakhat rawn kal chuan SSC-ah hian Mizoram atanga dil an tlem thin thu a sawi. Dil an tlem chuan hna hmu pawh tlem te an ni dawn tih a ni a. Mizoram atanga dil an tlem thinna chhan ni a lang chu inkawhhmuhna kan neih that tawk loh vang a ni. SSC hian Central sawrkar hnuaia hrang hrang (Group A hnuai lam )an khawih a, kumtinin engemaw zat an la thar reng thin. SSC ah hian a nawlpui tan hna a tam a, Pawl 12 leh BA pass chin tan ringawt pawh hna a tam khawp mai. Entirnan, Combined Higher Secondary Level Exam, Combined Graduate Level Exam, Data Entry Operator etc. Heng hna hrang hrangte hi ST quota engemaw zat a awm thin a, Mizote hian hmang tangkai thiam ila a va tha dawn em ! Kan rilru in Mizoram chhung chauh tin zawn lo ila, kan khaw hawi te pawh kan tih zauh a tul hle mai.
Tunhnaiah Indian Army, Navy leh Air Force ah officer lut an tlem tak avangin thuneitu lam ten hlawh an tisang a. Hei hi mi thiam tak takin Sipai Officer an nih chakna tura an tawktar a ni. Mizote zingah ngei pawh sipai officer a lut hi kan tlem ta hle a, eng nge a chhan ni ang. A chhan pakhat ni thei awm chu written test vang hi a ni awm e. Written Test-a tling tur chuan inzir nasat a ngai a, inchhunga inkhung a ngai a, chu tak chu kan peih loh thin chu a ni. Khawlai nuam kan ti a, hla zir, hnatlang, khawhar in kal, inkhawm te a lo ngai thin bawk nen, zirna lam kan ngaihthah phah thin. Hetiang dinhmun kan nih avang hian Sipai Officer a lut duh tan chuan HSS leh College kal laia NCC zawm hi a fuh khawp mai. NCC ‘C’ Certificate nei tan chuan Exam buai a ngai lo. Sipai Officer lakna tura exam buatsaihah hian (UPSC exam telin) ‘C’ Certificate nei chu exam kher a ngai lova, interview tura koh nghal an ni thin. Tin, kumtin hian hetiang post ah hian ‘C’ certificate nei tan post 100 vel hi reserve thin a ni bawk. Mizote zingah pawh NCC hmang tangkai tak tak hi an thahnem tawh hle a ni. Chuvangin zirlai tan chuan NCC lama tel hi hnazawnna nen a inkawp avangin a fuh khawp ang.
Kan changkang zel a, kan in leh lo enkawl dan pawh a changkang chho ve ta zel a, Aizawl khawpui chhungah ngei pawh In tha tak tak, sap ram In ang mai hi a ther fur tawh a. In chhung ropui tak tak leh changkang tak tak pawh a tam ta. Heng kan In chhung cheimawi tur hian Mizo zingah hetiang lama mithiam, Interior designer kan la nei tam lo hle a. Tunah han hausa deuh leh In thatak tak nei chuan Interior Designer te hi an inchhung chei turin an rawn tawh a, ram a thang zel anga kan la mamawh chho zel ang. Chuvangin hetiang lama thiamna nei hi Mizote zingah kan mamawh tul tulh dawn. Chuvangin Interior Designing zirna lamah hian thalaiten ngaihtuahna kan sen a ngai.
Thiamna sang neih kawngah pawh tan kan lak a ngai hle mai. Tunhnaiah Doctorate hmu thar engemaw zat kan nei a, a lawmawm khawp mai.University te hial kan neih tawh avangin thiamna sang tak tak neih leh mi la zir loh lam te hi kan zir a, kan ngaihven a tul tawh a. University hna laknaah an duh ang thiamna Mizo zingah nei kan awm thin loh avanga loh theih lohva hnamdang lak a ngaih chang a tam ta mai. Entirnan, Mass Communication lam pawh kan uar, mahse PhD nei erawh kan la nei mang lo. Kumtinin Engineer zir turin thalai engemaw zat kan tir liam a, Mizoram quota chan loh hlauvin kan vir hut hut a. Kan zir chhuak a, BE ah kan tawp a, a aia sang zir tum leh Engineering lama Doctorate degree hial sual chhuak chu tunhnaiah kan nei ta mang lo. IIT te pawh kan nei, mahse zirtirtu atan hnamdang ho loh theihlohva an rawn luh a la ngai tlat. Chuvangin Mizo thalai lehkhathiam te hian thiamna sang leh ril zawk neih kawngah hian tan kan lak a ngai khawp mai.
Tunlaiah phai lam atangin Hotel, Call Centre, Restaurant vela hnathawk tur Mizo thalai an duh thu kan hre fo thin a. Hetiang lakah hian kan fimkhur a tha hle. Kan rama hnathawh tur mai a awm loh avangin hetiang ang sawmna hi hnar har kan ti thin a, phai lamah ka zui thla a, mi tam tak chu beidawngin an rawn haw leh thin. Tin, inbumna te a tel thin bawk avang hian hriatchian loh chu hmun hla ah phei chuan bawh huam huam loh a fuh zawk. Thenkhat chu mipat hmeichhiatna lam kaihhnawih te a lo nih thin avangin nunchang thlengin an hlauh thei. Chuvangin hna kan zawnna ah hian fimkhur ila, Kristianna nena inmil hna te pawh zawng thiam ila a tha khawp mai.
Kan ram than chhoh zel dan en mil hian eizawnna bultanna tur hian a lo inbuatsaih theih. Entirnan, bawlhhlawh paih chungchang hi kan ram in a la buaipui dawn chauh a, Sawrkar pawh in hma a la chho zel bawk a. Chuvangin nakin lawkah chuan Waste Managment lama thiamna nei te hi kan la mamawh hle dawn a, a lo inbuatsaih chi viau ang. Nakina lawkah chuan kan la mamawh em em tur, tunah pawh kan mamawh chhoh tan mek chu Management lam thiam hi a ni. Private company leh Bussiness firm/Centre te a pung chho zel ang a, hetiang lama thiamna nei te hi kan mamawh tulh tulh ang. Tin, Hotel leh Restaurant changkang tak tak te pawh kan la nei zel ang a, chutih hunah chuan Hotel management lam thiamna nei te an pawimawh ang. Lo inhmakhua te pawh a tha hle a ni. Tuna mi tam takin eizawnna kan neih ang chi te pawh hi tunaia changkang zawk leh awmze nei zawka kan her rem thiam te pawh a tha khawp mai. Entirnan, lu mehna dawr te pawh hi tunaia changkang deuh zawkin a siam theih. Tuna lu mehna dawr kan enkawl ang loh deuh hian fel fai leh thianghlim zawkin enkawl ila, lu suk fai nghalna tur tui nen inchhawp ta vek bawk ila. Khawlaia len vah vel pah pawhin meh tir mai a awlsam ang. Tun dinhmunah hi chuan a hranpa a lumet tura inbuatsaih a ngai a. Len haw lamah emaw, len chhuah hma in emaw kan meh tir lo thei lova, a chhan chu meh zawhah mahni Ina haw a, lusuk phawt zel a ngaih thin vang a ni. Chutiang dawr chu ram dangah chuan an nei deuh vek tawh zawk a, kan ramah pawh hian kan tih ve a ngai tawh.
Eng pawh nise, eizawnna kawngah hian Kristian thalaite hian khawhawi kan tih zauh tul a, kan state ringawt hi ngaihven lo ila, khawvel hmun dang te pawh kan melh a tul khawp mai. Tunlaiah Internet kan hmang nasa tawh a, thalaite zingah nasa takin hmun a khuar tawh a, Facebook te phei chu hre lo kan tam tawh awm lo ve. A hranpa a Internet Connection nei kher lo pawhin Mobile Phone atangin a khawih theih vek tawh avangin khawpui leh thingtlang a dang chuang lo. Hetiang ang awlsamna te hi hna zawnna atana kan hman tangkai thiam chuan a hlu khawp ang. Internet te hi Facebook a thiante kawmna atan chauh hmang lovin hna zawnna atan te hmang ila, thil tangkaiah i hmang ang u. Tunlaiah phei chuan hna tam tak hi Online-a dil chi te a ni tawh a, a bikin Bank Exam phei chu ‘Online Application’ veka dil tur a ni tawh a. Hemi avang hian heng kan mobile phone te, internet te hi a tangkai hle a ni. KTP memberte hian kan mobile phone te hi hetiang zawng hian hman tangkai i tum ang u.
A pawimawh berah chuan hna zawn leh eizawnna kawng kan zawh mekah hian taimakna leh tumruhna a pawimawh ber a, ‘teirei peih’ a ngai. ‘KTP active member ni chunga zirna kawnga hlawhtlin leh filawr nih hi thil theihloh a ni’ ti a mi sawi thin hi a theih zia te pawh kan lantir a ngai a, chumi ti tur erawh chuan TV leh Computer Games, internet facebook vel buaipui mai lo deuh hian buaipui tur dik tak zawk hi i buaipui ang u.
- Dr Malsawmliana,
(Kristian Thalai, January, 2012 pp.17-21)
2011 MPSC Exam Result thlirletna
Khawi nge beng tivartu atan leh hriat ve mai mai atan nikum chhunga Mizoram Public Service Commission(MPSC) in Public Exam a buatsaih hrang hranga tling zat leh District hrang hrang tlin dan te han tarlang mai mai ila. Thalaite han zawng mek te zingah inelna thianghlim a awm thei mahna. Kum kalta leh kum hmasa lamah te khan MPSC hian hna hrang hrang lakna atan open exam a buatsaih nasa hle a, mi engemaw zatin hna thar duhawm tak tak an hmuh phah nual nghe nghe a ni. Chumi piah lamah Departmental Exam pawh a buatsaih nual bawk a, Sawrkar hnathawk engemaw zatin Departmental Exam hmangin an kaisan phah bawk a.
Hna a vang a, lehkhathiam leh thiam sang lem lo hna zawng kan inpel suau suau a, chutih laiin hna erawh a vang hle thung. A bikin Sawrkar hna nghet hmuh chu a har hle a, a nghet lem lo contract leh MR pawh hmuh a awl bik chuang lova. Hemi a nih avang hian direct taka Sawrkar hna nghet hmu te chu kan inlawmpui a, vawi lehkhata Officer han ni thut te phei chu kan inchawimawi nasa hle a ni. Hman zan lawkah pawh Zonet Cable TV chuan MPS tling tharte lawmpuina hun an hmang a nih kha. MPS tling thar pakhat chu ‘I veng/khua ten eng angin nge an chawimawi che, pangpar thi te an awrh tir che em ? tin ka zawt fiam a, ani chuan an tih lem loh thu in min chhang. ‘Zaithiam chu ni la, thleng sang vak lo mah la an chawimawi viau law’ng che maw ? tiin ka zawt leh hram a.
Nikum chhung khan Mizoram Public Service Commission in an Website-a an tarlan chinah hna chi hrang hrang 11-ah Open/Public Exam a buatsaih a, chungte chu - Clinical Psychologist, Programmer Election Dept., Assistant Director (Forensic) (Toxicology) under Home Department, Mizoram Engineering Service (Civil), PWD, Librarian, Law & Judicial Department (Civil Secretariat), Assistant Soil Conservation Officer under Soil & Water Conservation Department, Junior Inspector of Cooperative Societies ( Co-operation Department), Assistant Superintendent of Accounts ( Food, Civil Supplies & Consumer Affairs Department), Circle Officer under Social Welfare Department, MFAS, MPS te an ni a. Heng hna hrang hrangah te hian Post 51 a awm a, chungah chuan Exam hi neih a ni.
Heng Post 51-a tling te zingah hian District hrang hrang atangin tling an awm vek a, an tam dan erawh a inthlau hle thung. Hetiangin :
S/No. District Tling zat %
1. Aizawl 31 60.78
2. Champhai 5 9.80
3. Lunglei 4 7.84
4. Serchhip 4 7.84
5. Saiha 3 5.88
6. Kolasib 2 3.92
7. Mamit 1 1.96
8. Lawngtlai 1 1.96
A chung Table atang hian District tin te inthlauh dan a lang chiang hle a, Aizawl District chhung atanga tling an thahnem viau laiin Lawngtlai leh Mamit District atangin Post 51-ah mi 1 ve ve chauh an tling a. Tan lak a ngai hle a ni.
Tin, Aizawl District hnaih ber tu Champhai District atang hian mi 5 an tling a, an inthlau khawp mai. Chutih rualin Champhai Districit atanga tling te khi mi 2 chiah Champhai khawpui chhung ami an ni a, a dang 3 chu khaw dang (Leithum, Hnahlan leh Vangchhia) te an ni.
Aizawl District atangin mi 31 an tling a, heng zingah hian mi 30 chu Aizawl khawpui chhunga mi vek an ni a, 1 hi Darlawn khua a ni thung. Aizawl khawpui chhungah hian veng 80 chuang a awm a, chung zingah chuan Mission Vengthlang, Chaltlang leh Electric veng atangin mi 2 theuh an tling a, a dang veng 25 atangin pakhat theuh an tling bawk. Heng veng 25 te hi han tarlang ve hrim hrim ila a tha awm e - Zarkawt, Chanmari, Thakthing, Luangmual, Bethlehem, Dam Veng, Khatla South, Vaivakawn, Chanmari West, Durtlang Leitan, Zemabawk North, Chhinga Veng, Chawnpui, Tlangnuam, Dawrpui, Dinthar, Venghnuai, Laipuitlang, Bawngkawn Chhim veng, College Veng, Bungkawn Vengthar, Kulikawn, Venghlui, Mission Veng leh Venghnuai. Heta veng hming lang ve lo te tan hian tanlak a ngai hle mai.
Tin, post awm zat 51 atang hian mipa tling zat hi 35 an ni a, hmeichhia hi 16 an tling bawk. Hmeichhia an tlem nachhan ni a lang pakhat chu MPS vang hi a ni mai thei e. MPS ah hian Physical Test a awm avangin mipa karah hmeichhe tan tlin a har deuh vang pawh a ni ang.
Kumin chhovah pawh MPSC hian hna hrang hrangah Exam a buatsaih leh ngei turah ngai ila, hengah te hian zirlaite leh hna zawng lai ten tih tak zeta inbuatsaih chunga kan hmachhawn a tha hle. Hna avang kan ti a, hnathawh tur zawngin kan impel suau suau a, awlsam taka hna hmuh kan tum a, hmelhriat nei tha leh chhungte nei tha nih kan duh a, induhsakna avanga hna hmuh te kan tum a, chutih laiin beih fet ngai leh Exam chi ah te chuan tha pui kan thawh leh peih mang si lo. A chungah District hrang hrang leh veng hrang hrang tlin dan atang hian inelna thianghlim nei ila, khaw tin leh veng tin MPS/MCS etc. tling thar neih tum theuh ila. Thalai hna zawng mekte pawhin tha pui thawhin i han bei tak tak teh ang u.
- Dr Malsawmliana
(Vanglaini January 29-30, 2012)
Hna a vang a, lehkhathiam leh thiam sang lem lo hna zawng kan inpel suau suau a, chutih laiin hna erawh a vang hle thung. A bikin Sawrkar hna nghet hmuh chu a har hle a, a nghet lem lo contract leh MR pawh hmuh a awl bik chuang lova. Hemi a nih avang hian direct taka Sawrkar hna nghet hmu te chu kan inlawmpui a, vawi lehkhata Officer han ni thut te phei chu kan inchawimawi nasa hle a ni. Hman zan lawkah pawh Zonet Cable TV chuan MPS tling tharte lawmpuina hun an hmang a nih kha. MPS tling thar pakhat chu ‘I veng/khua ten eng angin nge an chawimawi che, pangpar thi te an awrh tir che em ? tin ka zawt fiam a, ani chuan an tih lem loh thu in min chhang. ‘Zaithiam chu ni la, thleng sang vak lo mah la an chawimawi viau law’ng che maw ? tiin ka zawt leh hram a.
Nikum chhung khan Mizoram Public Service Commission in an Website-a an tarlan chinah hna chi hrang hrang 11-ah Open/Public Exam a buatsaih a, chungte chu - Clinical Psychologist, Programmer Election Dept., Assistant Director (Forensic) (Toxicology) under Home Department, Mizoram Engineering Service (Civil), PWD, Librarian, Law & Judicial Department (Civil Secretariat), Assistant Soil Conservation Officer under Soil & Water Conservation Department, Junior Inspector of Cooperative Societies ( Co-operation Department), Assistant Superintendent of Accounts ( Food, Civil Supplies & Consumer Affairs Department), Circle Officer under Social Welfare Department, MFAS, MPS te an ni a. Heng hna hrang hrangah te hian Post 51 a awm a, chungah chuan Exam hi neih a ni.
Heng Post 51-a tling te zingah hian District hrang hrang atangin tling an awm vek a, an tam dan erawh a inthlau hle thung. Hetiangin :
S/No. District Tling zat %
1. Aizawl 31 60.78
2. Champhai 5 9.80
3. Lunglei 4 7.84
4. Serchhip 4 7.84
5. Saiha 3 5.88
6. Kolasib 2 3.92
7. Mamit 1 1.96
8. Lawngtlai 1 1.96
A chung Table atang hian District tin te inthlauh dan a lang chiang hle a, Aizawl District chhung atanga tling an thahnem viau laiin Lawngtlai leh Mamit District atangin Post 51-ah mi 1 ve ve chauh an tling a. Tan lak a ngai hle a ni.
Tin, Aizawl District hnaih ber tu Champhai District atang hian mi 5 an tling a, an inthlau khawp mai. Chutih rualin Champhai Districit atanga tling te khi mi 2 chiah Champhai khawpui chhung ami an ni a, a dang 3 chu khaw dang (Leithum, Hnahlan leh Vangchhia) te an ni.
Aizawl District atangin mi 31 an tling a, heng zingah hian mi 30 chu Aizawl khawpui chhunga mi vek an ni a, 1 hi Darlawn khua a ni thung. Aizawl khawpui chhungah hian veng 80 chuang a awm a, chung zingah chuan Mission Vengthlang, Chaltlang leh Electric veng atangin mi 2 theuh an tling a, a dang veng 25 atangin pakhat theuh an tling bawk. Heng veng 25 te hi han tarlang ve hrim hrim ila a tha awm e - Zarkawt, Chanmari, Thakthing, Luangmual, Bethlehem, Dam Veng, Khatla South, Vaivakawn, Chanmari West, Durtlang Leitan, Zemabawk North, Chhinga Veng, Chawnpui, Tlangnuam, Dawrpui, Dinthar, Venghnuai, Laipuitlang, Bawngkawn Chhim veng, College Veng, Bungkawn Vengthar, Kulikawn, Venghlui, Mission Veng leh Venghnuai. Heta veng hming lang ve lo te tan hian tanlak a ngai hle mai.
Tin, post awm zat 51 atang hian mipa tling zat hi 35 an ni a, hmeichhia hi 16 an tling bawk. Hmeichhia an tlem nachhan ni a lang pakhat chu MPS vang hi a ni mai thei e. MPS ah hian Physical Test a awm avangin mipa karah hmeichhe tan tlin a har deuh vang pawh a ni ang.
Kumin chhovah pawh MPSC hian hna hrang hrangah Exam a buatsaih leh ngei turah ngai ila, hengah te hian zirlaite leh hna zawng lai ten tih tak zeta inbuatsaih chunga kan hmachhawn a tha hle. Hna avang kan ti a, hnathawh tur zawngin kan impel suau suau a, awlsam taka hna hmuh kan tum a, hmelhriat nei tha leh chhungte nei tha nih kan duh a, induhsakna avanga hna hmuh te kan tum a, chutih laiin beih fet ngai leh Exam chi ah te chuan tha pui kan thawh leh peih mang si lo. A chungah District hrang hrang leh veng hrang hrang tlin dan atang hian inelna thianghlim nei ila, khaw tin leh veng tin MPS/MCS etc. tling thar neih tum theuh ila. Thalai hna zawng mekte pawhin tha pui thawhin i han bei tak tak teh ang u.
- Dr Malsawmliana
(Vanglaini January 29-30, 2012)
Saturday, December 10, 2011
Krismas Chibai !
- Malsawmliana
Thlasik khaw vawt tih takah boruak chu a vawt vin tuk mai a, kut hmawr te pawhin a lum lam chuhin an Ipte chhung lamah an tawmin hlawm a. Chutiang bawkin lu lam pawh chu boruak vawt tak karah chuan lum loh hlauin lukhum in kan khuh fur hlawm a. Hnap tawlh leh tawlh loh pawh hre lo lekin thlasik chuan min tham a. Chung lam han hawi ila boruak thiang kuk karah chuan arsi an lo pe un mai a, ral khatah thlasik kawng a lo insial ruih mai bawk a. Thli a thaw deuh heuh heuh a, sana erawh chuan muangchangin dar 9 hi a lo kawk ve reng tawh a. Inkhawm banna pawh a rei leh deuh hlek tawh na in nu leh pa krismas urlawk zaikhawm thawm pawh a la ri tlat tlat a. Ral leh lamah chuan in pakhata thalai thenkhat hlim taka inkawmkhawm thawm hriat tur a awm bawk a, chhang ban an kang pawh a ni mai thei.
hmawr deuh a, ramhnuai ti tih deuh a in pakhat lo eng ve va va lam chu an pan zel a. Ramhnuai deuh roh anih avangin kawng a zim a, a chhuk deuh hlek bawk nen, chutih karah dai tla in kawng a lo ti nal ve leh zel bawk a. Thalai rual mah nise thla eng hnuai ah chuan kal chak erawh har an ti hle. Chu kawng chu an la kalna ngailoh anih avangin indap chawp a kal a ngai a, mahse an rilru erawh chu a hlim thung. Karlohvah chu in chu an zu thleng a, an lo reh deuh thiap a. Pakhat chuan kawng a’n kik dat dat a, inchhung lam atangin kawng an rawn hawng a, an lut ta dial a. Chu inah chuan mipa naupang leh a naute ho, an nu leh pa hovin an lo cheng a, an inchhung chei dan leh awm dan atang chuan an khawsak a sang thei lo hrim hrim tih a lang a. Chu thlasik vin hlur karah chuan an puanbu enin an mu lum zo ang em ? tih thleng pawh an ngaihtuah thleng thei nghal mai a. Chumi te chhungkaw hmel atang chuan chutiang zan zana inleng tlangval thiau panga, hmelhriat loh lehnghal an han hmu thut chu an zam hle tih a hriat mai a. An hmel en chuan ‘keini chu kan ni ve lo’ ti mai awm hmel an pu a, an tang hra hlawm a. Mahse chumi panga te chu anmahni ti na tura kal ni lovin ti lawm tura kal an nih zawk zia chu an thiltihin an lantir ta zawk a. Ngawi rengin pawisa fai engemaw zat an pe a, anmahni pawh tute nge an nih insawi duh si lovin an rawn kalna kawngah chuan an let leh ta mai a. Chumi te chhungkaw tan chuan lawmthu sawi mai loh chu tih tur a awm lo.
A tuk zan a lo thleng a, thlasik vin tuk hnuaiah chuan thawmhnaw lum tak inbelin an chhuak leh a, hemi zana an kalna erawh Aizawl khawpui chhunga veng ropui leh zau tak a ni thung a, ramhnuai kawng nal taka kal a ngai tawh lo. Step thui lutuk lo an zawh thla a, kawt zawl tlem neiin In pakhat a lo awm a. A hnuaiah an lut thla a, chhungkaw hnihin an lo luah a. An verandah velah chuan thirchhia a lo let rum mai a, han en mai chuan chu in chu thirchhe hralh tur dahkhawmna kudam ni awm zawk tak a ni. Kawngka an han kik a, pitar pakhat hian a rawn hawng a. Chu pitar chuan a inleng te chu thu turin a han ti ve bawkna in thutna kawhhmuh mai tur erawh a nei chuang lo. Chhuatah han thu ngawt dawn se, a tu hmeichhe tleirawl pahnih an mu bawk si. An han hawi kual a, khum an hmu lova, pindan a awm lo bawk a, almirah leh thawmhnaw dahna tur engmah hmuh tur a awm lo. A tute pahnih sikul form chu bangah a inkhai a, a dang thawmhnaw inkhai chu 5/6 vel bak hmuh tur a awm lo. Pitar mutna ah chuan thosi len tet deuh phuar tawh hi a inzar ve a, a tute erawh chuan zar tur an nei lo nge ni an zar ve lo. Chutiang vel chu an inchhung lan dan a ni a, an khawsak san zawng chu a hriat theih awm e. An pi ber chu kum 70 vel a nih hmel a, chhun lamah thirchhe zawng zawngin mi kawmkarah te, a changin luikawrah te a vak kual thin a, a tih fuh chang chuan thir chhe lian pui pui te pawh a hmu thin awm e. A tih fuh loh chang erawh chuan engtham mah hmuh loh te pawh a nei ve tho thin. Chung thirchhia a hmuh ang angte chu hralhin a chhungkua chu a enkawl ta a ni. Hah a sawi theih lova, zah pawh a sawi theih loh. Damloh a thiang lova, awm mai mai a thiang bawk hek lo. Chutia a thawh tau tau zarah chuan a tute pahnih chu harsa takin sikul an kal ve thei hram hram a, an sikul banah an pi chu an pui thin.
Chutiang chhungkua in an rinloh tak mai inleng an nei thut mai chu mak an ti a, a chhan tur awm pawh an ngaihtuah chhuak thiam lo. Chung mite chuan an thil neih ang ang te chu pitar hnenah chuan ‘Krismas chibai’ tih pahin an hlan a, an kal leh nghal ta mai a. Chumi te chhungkua chuan mak an tiin an va hrethiam lo em ! An lawm bawk si, tih vak ngaihna pawh hre lovin an ‘mangtha’ ta ringawt a.
Mi kawm karah te, ram hnuai deuh roh ah te, khawpui laili ah te leh Biak In bul maia mi inhnuaiah te ‘Krismas Chibai’ buk mamawh tak tak an hmu chhuak zel a, chung mite chuan an hma lawka Lal thar lo piang tur chu nghakhlel takin an lo thlir ve a, mahse engtia lo hmachhawn tur nge tih chu an hre thiam lo hle. An ngaihtuahna chuan Bazaar-a thawmhnaw nalh tak tak an zawrh te chu a thleng pha ve thova, mahse an tan kawr mawi inbelna tur kawng a inhawng ve si lo. Kumtluanin tukchhuakin inhlawh ve mahse inluah man leh buhfai leina atan an hman a lo ngai a, Krismas thleng thleng chuan an khek thei si lo. Thenawmah naupang an infiam nak nak a, pistol lem leh motor lem nen an inkhualtelem a, an rak chel chul a. Mahse chungte chu an awh loh vang ni lovin an neih ve theih si loh avangin an thlur mai a, a bak tih theih an nei lo. Krismas ruai thehna tur thawhlawm thawh a ngai a, an nei si lo. Chutih laiin an fate leh anmahni, nu leh pa ngei ngei te pawh chu ruaitheh thlahlel ber ber an ni lawi si. A hma kum Krismas-a an vawksa ei kha an chhunzawm leh na tur a nih avangin thawhlawm thawh tur nei lo mahse an thlahlel lo thei lo. An dinhmun in a zir miau loh avangin Kohhran zaikhawmna lamah pawh an tel hlei thei lova, ruai\heh tura kal a, ei tawk kha an tih theih a ni mai. An vannei a Krismas hma ngeia an chhungkaw dinhmun hre chiangtu leh duhsaktu an tawng a nih hlauh chuan entin tin emaw chuan Krismas chu hlim takin an hmang ve thei ang chu.
Chung ‘Krismas Chibai’ buk kual tute chuan an chhehvelah chibai buk tur an la ngah em avangin hmanhlel takin an phe vat vat a ni ber mai.
Thlasik khaw vawt tih takah boruak chu a vawt vin tuk mai a, kut hmawr te pawhin a lum lam chuhin an Ipte chhung lamah an tawmin hlawm a. Chutiang bawkin lu lam pawh chu boruak vawt tak karah chuan lum loh hlauin lukhum in kan khuh fur hlawm a. Hnap tawlh leh tawlh loh pawh hre lo lekin thlasik chuan min tham a. Chung lam han hawi ila boruak thiang kuk karah chuan arsi an lo pe un mai a, ral khatah thlasik kawng a lo insial ruih mai bawk a. Thli a thaw deuh heuh heuh a, sana erawh chuan muangchangin dar 9 hi a lo kawk ve reng tawh a. Inkhawm banna pawh a rei leh deuh hlek tawh na in nu leh pa krismas urlawk zaikhawm thawm pawh a la ri tlat tlat a. Ral leh lamah chuan in pakhata thalai thenkhat hlim taka inkawmkhawm thawm hriat tur a awm bawk a, chhang ban an kang pawh a ni mai thei.
hmawr deuh a, ramhnuai ti tih deuh a in pakhat lo eng ve va va lam chu an pan zel a. Ramhnuai deuh roh anih avangin kawng a zim a, a chhuk deuh hlek bawk nen, chutih karah dai tla in kawng a lo ti nal ve leh zel bawk a. Thalai rual mah nise thla eng hnuai ah chuan kal chak erawh har an ti hle. Chu kawng chu an la kalna ngailoh anih avangin indap chawp a kal a ngai a, mahse an rilru erawh chu a hlim thung. Karlohvah chu in chu an zu thleng a, an lo reh deuh thiap a. Pakhat chuan kawng a’n kik dat dat a, inchhung lam atangin kawng an rawn hawng a, an lut ta dial a. Chu inah chuan mipa naupang leh a naute ho, an nu leh pa hovin an lo cheng a, an inchhung chei dan leh awm dan atang chuan an khawsak a sang thei lo hrim hrim tih a lang a. Chu thlasik vin hlur karah chuan an puanbu enin an mu lum zo ang em ? tih thleng pawh an ngaihtuah thleng thei nghal mai a. Chumi te chhungkaw hmel atang chuan chutiang zan zana inleng tlangval thiau panga, hmelhriat loh lehnghal an han hmu thut chu an zam hle tih a hriat mai a. An hmel en chuan ‘keini chu kan ni ve lo’ ti mai awm hmel an pu a, an tang hra hlawm a. Mahse chumi panga te chu anmahni ti na tura kal ni lovin ti lawm tura kal an nih zawk zia chu an thiltihin an lantir ta zawk a. Ngawi rengin pawisa fai engemaw zat an pe a, anmahni pawh tute nge an nih insawi duh si lovin an rawn kalna kawngah chuan an let leh ta mai a. Chumi te chhungkaw tan chuan lawmthu sawi mai loh chu tih tur a awm lo.
A tuk zan a lo thleng a, thlasik vin tuk hnuaiah chuan thawmhnaw lum tak inbelin an chhuak leh a, hemi zana an kalna erawh Aizawl khawpui chhunga veng ropui leh zau tak a ni thung a, ramhnuai kawng nal taka kal a ngai tawh lo. Step thui lutuk lo an zawh thla a, kawt zawl tlem neiin In pakhat a lo awm a. A hnuaiah an lut thla a, chhungkaw hnihin an lo luah a. An verandah velah chuan thirchhia a lo let rum mai a, han en mai chuan chu in chu thirchhe hralh tur dahkhawmna kudam ni awm zawk tak a ni. Kawngka an han kik a, pitar pakhat hian a rawn hawng a. Chu pitar chuan a inleng te chu thu turin a han ti ve bawkna in thutna kawhhmuh mai tur erawh a nei chuang lo. Chhuatah han thu ngawt dawn se, a tu hmeichhe tleirawl pahnih an mu bawk si. An han hawi kual a, khum an hmu lova, pindan a awm lo bawk a, almirah leh thawmhnaw dahna tur engmah hmuh tur a awm lo. A tute pahnih sikul form chu bangah a inkhai a, a dang thawmhnaw inkhai chu 5/6 vel bak hmuh tur a awm lo. Pitar mutna ah chuan thosi len tet deuh phuar tawh hi a inzar ve a, a tute erawh chuan zar tur an nei lo nge ni an zar ve lo. Chutiang vel chu an inchhung lan dan a ni a, an khawsak san zawng chu a hriat theih awm e. An pi ber chu kum 70 vel a nih hmel a, chhun lamah thirchhe zawng zawngin mi kawmkarah te, a changin luikawrah te a vak kual thin a, a tih fuh chang chuan thir chhe lian pui pui te pawh a hmu thin awm e. A tih fuh loh chang erawh chuan engtham mah hmuh loh te pawh a nei ve tho thin. Chung thirchhia a hmuh ang angte chu hralhin a chhungkua chu a enkawl ta a ni. Hah a sawi theih lova, zah pawh a sawi theih loh. Damloh a thiang lova, awm mai mai a thiang bawk hek lo. Chutia a thawh tau tau zarah chuan a tute pahnih chu harsa takin sikul an kal ve thei hram hram a, an sikul banah an pi chu an pui thin.
Chutiang chhungkua in an rinloh tak mai inleng an nei thut mai chu mak an ti a, a chhan tur awm pawh an ngaihtuah chhuak thiam lo. Chung mite chuan an thil neih ang ang te chu pitar hnenah chuan ‘Krismas chibai’ tih pahin an hlan a, an kal leh nghal ta mai a. Chumi te chhungkua chuan mak an tiin an va hrethiam lo em ! An lawm bawk si, tih vak ngaihna pawh hre lovin an ‘mangtha’ ta ringawt a.
Mi kawm karah te, ram hnuai deuh roh ah te, khawpui laili ah te leh Biak In bul maia mi inhnuaiah te ‘Krismas Chibai’ buk mamawh tak tak an hmu chhuak zel a, chung mite chuan an hma lawka Lal thar lo piang tur chu nghakhlel takin an lo thlir ve a, mahse engtia lo hmachhawn tur nge tih chu an hre thiam lo hle. An ngaihtuahna chuan Bazaar-a thawmhnaw nalh tak tak an zawrh te chu a thleng pha ve thova, mahse an tan kawr mawi inbelna tur kawng a inhawng ve si lo. Kumtluanin tukchhuakin inhlawh ve mahse inluah man leh buhfai leina atan an hman a lo ngai a, Krismas thleng thleng chuan an khek thei si lo. Thenawmah naupang an infiam nak nak a, pistol lem leh motor lem nen an inkhualtelem a, an rak chel chul a. Mahse chungte chu an awh loh vang ni lovin an neih ve theih si loh avangin an thlur mai a, a bak tih theih an nei lo. Krismas ruai thehna tur thawhlawm thawh a ngai a, an nei si lo. Chutih laiin an fate leh anmahni, nu leh pa ngei ngei te pawh chu ruaitheh thlahlel ber ber an ni lawi si. A hma kum Krismas-a an vawksa ei kha an chhunzawm leh na tur a nih avangin thawhlawm thawh tur nei lo mahse an thlahlel lo thei lo. An dinhmun in a zir miau loh avangin Kohhran zaikhawmna lamah pawh an tel hlei thei lova, ruai\heh tura kal a, ei tawk kha an tih theih a ni mai. An vannei a Krismas hma ngeia an chhungkaw dinhmun hre chiangtu leh duhsaktu an tawng a nih hlauh chuan entin tin emaw chuan Krismas chu hlim takin an hmang ve thei ang chu.
Chung ‘Krismas Chibai’ buk kual tute chuan an chhehvelah chibai buk tur an la ngah em avangin hmanhlel takin an phe vat vat a ni ber mai.
Saturday, November 12, 2011
Mizoram chhunga hmun hlui humhalhna dan
- Dr Malsawmliana
Mizoram hian hmanlai thil hlui leh lungphun te engemaw zat kan nei ve a. Hengte hi kan hnam rohlu te an ni a, kan history siamtute an ni bawk. Tin, tunlaiah ngat phei chuan kan sum hnar, khualzin te tlawh duh ber (tourist sites) pawh a ni bawk. Heng hmanlai thil hluite hi ti chhe lova kan hlut deuh deuh leh kan enkawl that a tul hle a ni.
Tunah hian Art & Culture Department hmalakna avangin heng kan thil hlui leh hmun pawimawh te humhalhna tur hian Dan tha tak kan nei tawh a, he Dan hi miputen kan hriat chian leh zual theihnan han tarlang ila a tha awm e. Kum 2001 khan Mizoram rorelna sang ber State Legislative Assembly chuan ‘The Mizoram Ancient Monuments and Archaeological sites and Remains Act, 2001’ hi a pass a, March 12, 2001 khan Governor remtihna(assent) pawh hmuh nghal a ni bawk. Tichuan tih fel ngaite tih fel a nih hnuah ‘The Mizoram Ancient Monuments and Archaeological sites and Remains Rules, 2003’ chu hman tan a ni ta a ni. He danin a tum a ber chu Mizoram chhunga hmanlai thil hlui leh hmun pawimawh te humhalh a enkawl a ni ber. Tunah hian he dan hmanga vawnhim leh enkawl (protected site) hi Mizoram chhungah engemaw zat kan nei tawh a ni. Tin, tunhnaiah Archaeological Survey of India(ASI) in Vangchhia khua a ‘Kawtchhuah Ropui’ chu ‘Sites of national Importance’ah a puang nghe nghe a ni kha.
Mizoram hmun engemaw zatah hian hmanlai thil hlui, lungphun leh history nena inzawm tlat thil engemaw zat kan nei a, khawchhak lam Champhai District lamah hian a tam zual niin a lang. Hetianga hmun leh thil hlui enkawl ngai te chu Director, Art & Culture Department hnenah ziaka thlenin anin a hmunah a enfiah hnuah Sawrkarah rawtna thlen leh thin a ni. Hetianga engkim tihfel a nih a, kan hnam tana thil pawimawh leh humhalh tlak ni a a hriat chu ‘protected site’-ah puangin humhalh a ni thin. Tin, hetianga humhalh tur chu mimal ta te pawh a awm thei a, entirnan Lungphun pakhat chu an thlahten inti neitu takin an la enkawl chhunzawm thei a, Sawrkar lamin humhalh a duh a nih chuan inremna(agreement) an siam mai thin a ni.
Hetianga humhalh tura puan a nih tawh hnu hia chuan Sawrkarin a hungna(fencing) a buatsaih a, siamthat ngai a awm chuan a siamtha nghal thin. Amaherawh chu, fencing leh siamthat a nih dawn hian a tichhe lo thei ang ber leh a tira a nihna ang chiah a awm reng theihnan tihhmelhem emaw tihchhiat emaw awih a ni lo.
Tin, protected site te hi a tlangpuin en man a awm lova (ordinarily free), mahse hetiang hmun (entirnan lungdawh/lungphun) hi thiltih pui nikhua leh engemaw atana hman a remchang lo thung.
Tunah chuan Mizote pawh kan changkang a, kan fing var ve tan tawh a, thil hlui humhalhna chang pahw kan hre chho ta zel a, a lawmawm hle a ni. Tunhma lam te kha chuan a nachang te kan hre lova kan pal liam mai mai a. Entirnan, East Lungdar khaw daia ‘Lungvando’ pawh hmun 4 ah a bung a, tuna la ding hi feet 8 vela sang a la ni a, a sirah a bung 2 a la awm bawk a. A bung pakhat chu Aizawlah la thla in tunah hian Mizoram State Museum kawtah phun a ni. Aizawla hlutna nei miah lova phun ngawt ai chuan a tira a dinna bulah hian tlu mai mai pawh nise a hlu zawk. Tachhip daia Sibuta Lung pawh a tirah chuan sang tak a ni a, amaherawhchu a bun tak avangin a bung leh lam chu a bulhnai khua ten an hmang tangkai an ti. Tin, Vaphai khaw daia ‘Thasiam Se No neihna’ pawh khi tunah chuan awlsam taka lawn theih turin leihlawn (Step) siam a ni bawk a, a hlutna a bo hle tawh a ni. Tin, Mizo lungphun hluiah te hian miem chi hrang hrang ziah leh ker thin a ni a, hengte hi a tihlu tu leh zirchianna ber turte an ni a. Amaherawhchu, tunah hian lungphun engemaw zat chu kuthlei avanga tihchhiat leh milem inziak te pawh hmuh theih loh khawp te a awm ta. Hetianga kan thil hluite kan tih ching pen thin avang hian zir chiang duh tan pawh zirchian theih loh khawpin a awm phah thin a ni. A bikin lungphunte pawh a lo bung deuh nuai(h) a nih pawhin la darh lo ila, tuna Mangkhaia Lung(Champhai Zotlang) bula lungphun hlui awm tla darh deuh nuaih la sawn lova a awm reng ang hian. Hemi kawngah hian Mizo mipuite kan thanharh chho zel a pawimawh hle a ni.
He Dan in kan thilhlui te a humhalh dan leh hemi kawnga mipuite tih tur leh mawhphurhna te han tarlang ila a tha awm e.
a) Mi tumahin heng thil hluite hi ( ancient monument) an ti chhia in an khawih ching pen tur a ni lo,
b) Ei leh in siamna atan an hmang tur a ni lova, mei chhem loh tur a ni bawk (a bikin Lungdawh chungah te), phalna nei an nih loh chuan
c) Thil zawrhna atan leh fakna (advertisement banner) tarna atan te hman phal a ni lo bawk
d) A hmun tlawh duhte tan pawh Ran emaw Motor emaw ken phalloh a ni. ( a hmun tlawh duh te tana motor dahna an siam bak chu motor ken phal loh a ni). Ran ken phalloh tih hian a hungna te an chil chhe thei a, an ek khum thei bawk a, hemi laka ven nan hian a ni.
e) Archaeological sites te hi phalna nei lo tan chuan laih emaw kut lo thlak ve ngawt theih a ni lo. Entirnan, hmanlaia thil hlui an phumna hmun te pawh hre mah ila, mahni thu a laih ngawt theih a ni lova, thuneituten phalna an pek a ngaih bakah a ti tur dik takin an laih a ngai.
f) Tin, heng thil hlui laihchhuah tuma laih (archaeological excavation) a nih a, engemaw hmanrua/bungrua (antiquities) laihchhuah a awm a nih pawhin State Sawrkar hnenah Report pek tur a ni.
g) Heng thil hluite hi thuneitute thu lo chuan mahni duh thu a lak sawn emaw lak bo ngawt theih a nilo. Lungvando bung pakhat, tuna State Museum kawta inphun pawh hi he dan hi lo nei hman ila chuan phun a ni kher awm lo ve.
Heng bakah hian hmanlai thil hlui humhalh kawngah hian mipuite tih tur leh mawhphurhna tam tak a la awm. Hemi kawngah hian YMA te an thawh hlawk hle a, an fakawm hle a ni. Anmahni ram chhung theuhva thilhlui leh Mizo history a thil tangkai an neih chuan an humhalh vat a, chutiang tihna chang an hriat avang chuan an khua pawh miin an tlawh chak phah fo thin. Khaw changkang zia a ni. Hetiang a nih avang hian a changtu Department (Art & Culture) tan pawh a awlsam phah hle a ni. Tunhnaiah INTACH (Indian National Trust For Art and Cultural Heritage) ten nasa takin hma an la a, Mizoram hmun hrang hrangah zinkualin Mizoram chhunga thil hlui leh humhalh ngaite an tlawh chhuak thin a, mipuite hnenah hetiang lam zirtirna hi an pe thin bawk a, an fakawm em em a ni.
Mizote hian kan hnam thil hi kan chawisan a, humhalh nachang kan hriat chuan hnam changkang leh hnam fing kan ni tihna a ni ang.
Mizoram hian hmanlai thil hlui leh lungphun te engemaw zat kan nei ve a. Hengte hi kan hnam rohlu te an ni a, kan history siamtute an ni bawk. Tin, tunlaiah ngat phei chuan kan sum hnar, khualzin te tlawh duh ber (tourist sites) pawh a ni bawk. Heng hmanlai thil hluite hi ti chhe lova kan hlut deuh deuh leh kan enkawl that a tul hle a ni.
Tunah hian Art & Culture Department hmalakna avangin heng kan thil hlui leh hmun pawimawh te humhalhna tur hian Dan tha tak kan nei tawh a, he Dan hi miputen kan hriat chian leh zual theihnan han tarlang ila a tha awm e. Kum 2001 khan Mizoram rorelna sang ber State Legislative Assembly chuan ‘The Mizoram Ancient Monuments and Archaeological sites and Remains Act, 2001’ hi a pass a, March 12, 2001 khan Governor remtihna(assent) pawh hmuh nghal a ni bawk. Tichuan tih fel ngaite tih fel a nih hnuah ‘The Mizoram Ancient Monuments and Archaeological sites and Remains Rules, 2003’ chu hman tan a ni ta a ni. He danin a tum a ber chu Mizoram chhunga hmanlai thil hlui leh hmun pawimawh te humhalh a enkawl a ni ber. Tunah hian he dan hmanga vawnhim leh enkawl (protected site) hi Mizoram chhungah engemaw zat kan nei tawh a ni. Tin, tunhnaiah Archaeological Survey of India(ASI) in Vangchhia khua a ‘Kawtchhuah Ropui’ chu ‘Sites of national Importance’ah a puang nghe nghe a ni kha.
Mizoram hmun engemaw zatah hian hmanlai thil hlui, lungphun leh history nena inzawm tlat thil engemaw zat kan nei a, khawchhak lam Champhai District lamah hian a tam zual niin a lang. Hetianga hmun leh thil hlui enkawl ngai te chu Director, Art & Culture Department hnenah ziaka thlenin anin a hmunah a enfiah hnuah Sawrkarah rawtna thlen leh thin a ni. Hetianga engkim tihfel a nih a, kan hnam tana thil pawimawh leh humhalh tlak ni a a hriat chu ‘protected site’-ah puangin humhalh a ni thin. Tin, hetianga humhalh tur chu mimal ta te pawh a awm thei a, entirnan Lungphun pakhat chu an thlahten inti neitu takin an la enkawl chhunzawm thei a, Sawrkar lamin humhalh a duh a nih chuan inremna(agreement) an siam mai thin a ni.
Hetianga humhalh tura puan a nih tawh hnu hia chuan Sawrkarin a hungna(fencing) a buatsaih a, siamthat ngai a awm chuan a siamtha nghal thin. Amaherawh chu, fencing leh siamthat a nih dawn hian a tichhe lo thei ang ber leh a tira a nihna ang chiah a awm reng theihnan tihhmelhem emaw tihchhiat emaw awih a ni lo.
Tin, protected site te hi a tlangpuin en man a awm lova (ordinarily free), mahse hetiang hmun (entirnan lungdawh/lungphun) hi thiltih pui nikhua leh engemaw atana hman a remchang lo thung.
Tunah chuan Mizote pawh kan changkang a, kan fing var ve tan tawh a, thil hlui humhalhna chang pahw kan hre chho ta zel a, a lawmawm hle a ni. Tunhma lam te kha chuan a nachang te kan hre lova kan pal liam mai mai a. Entirnan, East Lungdar khaw daia ‘Lungvando’ pawh hmun 4 ah a bung a, tuna la ding hi feet 8 vela sang a la ni a, a sirah a bung 2 a la awm bawk a. A bung pakhat chu Aizawlah la thla in tunah hian Mizoram State Museum kawtah phun a ni. Aizawla hlutna nei miah lova phun ngawt ai chuan a tira a dinna bulah hian tlu mai mai pawh nise a hlu zawk. Tachhip daia Sibuta Lung pawh a tirah chuan sang tak a ni a, amaherawhchu a bun tak avangin a bung leh lam chu a bulhnai khua ten an hmang tangkai an ti. Tin, Vaphai khaw daia ‘Thasiam Se No neihna’ pawh khi tunah chuan awlsam taka lawn theih turin leihlawn (Step) siam a ni bawk a, a hlutna a bo hle tawh a ni. Tin, Mizo lungphun hluiah te hian miem chi hrang hrang ziah leh ker thin a ni a, hengte hi a tihlu tu leh zirchianna ber turte an ni a. Amaherawhchu, tunah hian lungphun engemaw zat chu kuthlei avanga tihchhiat leh milem inziak te pawh hmuh theih loh khawp te a awm ta. Hetianga kan thil hluite kan tih ching pen thin avang hian zir chiang duh tan pawh zirchian theih loh khawpin a awm phah thin a ni. A bikin lungphunte pawh a lo bung deuh nuai(h) a nih pawhin la darh lo ila, tuna Mangkhaia Lung(Champhai Zotlang) bula lungphun hlui awm tla darh deuh nuaih la sawn lova a awm reng ang hian. Hemi kawngah hian Mizo mipuite kan thanharh chho zel a pawimawh hle a ni.
He Dan in kan thilhlui te a humhalh dan leh hemi kawnga mipuite tih tur leh mawhphurhna te han tarlang ila a tha awm e.
a) Mi tumahin heng thil hluite hi ( ancient monument) an ti chhia in an khawih ching pen tur a ni lo,
b) Ei leh in siamna atan an hmang tur a ni lova, mei chhem loh tur a ni bawk (a bikin Lungdawh chungah te), phalna nei an nih loh chuan
c) Thil zawrhna atan leh fakna (advertisement banner) tarna atan te hman phal a ni lo bawk
d) A hmun tlawh duhte tan pawh Ran emaw Motor emaw ken phalloh a ni. ( a hmun tlawh duh te tana motor dahna an siam bak chu motor ken phal loh a ni). Ran ken phalloh tih hian a hungna te an chil chhe thei a, an ek khum thei bawk a, hemi laka ven nan hian a ni.
e) Archaeological sites te hi phalna nei lo tan chuan laih emaw kut lo thlak ve ngawt theih a ni lo. Entirnan, hmanlaia thil hlui an phumna hmun te pawh hre mah ila, mahni thu a laih ngawt theih a ni lova, thuneituten phalna an pek a ngaih bakah a ti tur dik takin an laih a ngai.
f) Tin, heng thil hlui laihchhuah tuma laih (archaeological excavation) a nih a, engemaw hmanrua/bungrua (antiquities) laihchhuah a awm a nih pawhin State Sawrkar hnenah Report pek tur a ni.
g) Heng thil hluite hi thuneitute thu lo chuan mahni duh thu a lak sawn emaw lak bo ngawt theih a nilo. Lungvando bung pakhat, tuna State Museum kawta inphun pawh hi he dan hi lo nei hman ila chuan phun a ni kher awm lo ve.
Heng bakah hian hmanlai thil hlui humhalh kawngah hian mipuite tih tur leh mawhphurhna tam tak a la awm. Hemi kawngah hian YMA te an thawh hlawk hle a, an fakawm hle a ni. Anmahni ram chhung theuhva thilhlui leh Mizo history a thil tangkai an neih chuan an humhalh vat a, chutiang tihna chang an hriat avang chuan an khua pawh miin an tlawh chak phah fo thin. Khaw changkang zia a ni. Hetiang a nih avang hian a changtu Department (Art & Culture) tan pawh a awlsam phah hle a ni. Tunhnaiah INTACH (Indian National Trust For Art and Cultural Heritage) ten nasa takin hma an la a, Mizoram hmun hrang hrangah zinkualin Mizoram chhunga thil hlui leh humhalh ngaite an tlawh chhuak thin a, mipuite hnenah hetiang lam zirtirna hi an pe thin bawk a, an fakawm em em a ni.
Mizote hian kan hnam thil hi kan chawisan a, humhalh nachang kan hriat chuan hnam changkang leh hnam fing kan ni tihna a ni ang.
Monday, October 10, 2011
NEHU Convocation, 2011
Subscribe to:
Posts (Atom)