Monday, March 18, 2024

CFL HMINGTHANGA HLA TE THLIRNA

 - Prof. Malsawmliana


CFL Hmingthanga hla te hi a tlangpuiin kan thlir thuak thuak dawn a, chik tak erawh chuan kan thlir hman dawn lo. A hla zia rang tlangpui leh sawi tur \ul langsar zual ni a ngaih te kan sawi chauh dawn a ni.

A chanchin tawi

A hmasa in CFL Hmingthanga chanchin tawi haa tarlang hmasa ila. Zoram khawvel hriata zaithiam leh hla phuah thiam CFL Hmingthanga hi November 15, 1965 khan Samthang khuaah a piang a, a pa chu Khamliana niin a nu hi Tawksungi a ni bawk. Unau pianpui 5 a nei a, amah hi an unau zinga tlum ber a ni.

A hmingah hian a pa hnam Chhangte leh a nu hnam Fanai la kawpin ‘Chhangte Fanai Lai Hmingthanga (CFL Hmingthanga) tiin a ziak \hin. Amah hi hmel\ha leh hawihhawm a ni a, infiamna lamah a tui a, Voleyball leh Football a khel nasa hle \hin. Kum 1980 khan an khuaa Beat Group pakhat, Zoawi Virthlileng Musical Club a zawm a, an Band ah hian Lead Guitar a perh \hin a, an lar pui viau a, Tuipuiral Beat Contest velah pawh lawmman pakhatna an la fo \hin a ni. Kum 1983 ah Mal zaiin a kal \an a, an khaw chhehvela YMA Branch hrang hrangte zaia intihsiaknaah pawh lawmman a la fo \hin bawk. 

A zaithiam mai ni lovin hla phuah a thiam tel bawk avang hian a hla phuah te hi a sa ber a, hla hi 130 bawr vel a phuah a ni. Zai lamah th<k zawka kal a duh avangin Aizawlah a chhuk a, kum 1989-ah a hla phuah 12 te khungkhawmin Audio Album hmasa ber ‘Ngaihlai Masang’ tih chu a tichhuak a, a Album hi hralh a kal hle nghe nghe a ni. Hemi hnuah hian Album a siam chhho ta zel a, a thih thleng khan Album 12 lai a siam hman a, chungte chu –

1.         Ngaihlai Masang

2.         Roosna hmel\ha

3.         Chhanlet loh hmangaihna

4.         Kur diam diam

5.         Tunge hmel\ha ber

6.         Lam dun ang/I tan ka lo kir

7.         Min hriat chhuah tir

8.         Hlim la nui rawh

9.         Ka bang lo nang ngaih

10.       Theihnghilh ngai loh

11.       Lemchan khawvel

12.       Hla inchhang Special

 

All India Radio (AIR), Aizawlah hian kum 1991 a\angin hla a thun \an a, B High Grade Artiste niin hla 45 a thun (record) hman a ni. AIR bakah hian Doordarshan Kendra (DDK) ah leh Local Cable TV ah hla engemaw zat a thun bawk.

September 9,2012 zan khan Chuap TB natna avangin Khawbung PHC ah a boral a, a tukah Samthang Thlanmualah ropui taka thlahin vui liam a ni.

A hma lama kan sawi angin hla hi 130 vel a phuah a, heng zingah hian lar tak tak a awm rualin ‘Intawng leh ngei ang aw’ tih te, ‘LD Hmeltha’ tih te, ‘Ngaihlai Masang’, ‘Vul dun ang’, ‘Chhuahtlang hmun hlui’, ‘Hmangaih CFL’, ‘Ka Di tawn hun tur’ etc. tih te chu a lar zual an ni.

A hla ziarang leh hla thu hman dan:

CFL hla te zingah hian a tam ber chu nula tlangval inlemna hla, Lengzem hla a ni a, a bakah chuan famngaih hla, khuarel hla, hnam hmangaihna hla te an awm bawk.

A hla phuah te hi a sa nghal zel a, a tlangpuiin a Albuma hla awm te hi ama phuah an ni deuh vek a, midang hla a sak tlema zawng a awm bawk. Hetianga mahni hla sak tur phuah mai thei hi Mizo zaithiam zingah tun thleng hian an tam lo viau a, CFL Hmingthanga hlutna tak pawh a ni awm e.

A hla phuah te hi \awngkam tluang pangngaia phuah leh remkhawm te a awm laiin \henkhat hi chu  hla thu mawi tak tak remkhawm te an ni bawk. Tawngkam a thiam a, hla rua (poetical words) pawh a hmang thiam hle a ni. Hla thu chher thar pawh a nei nual awm e. Hla phuah pawh a awlsam hle niin a lang bawk. Nula hmel\ha deuh a hmuh changin hla in a phuah zui zat thei a, hmangaihna chungchanga a rilru natna leh lawmna te chu hla in a puang chhuak \hin. 

‘Than\thar Fam Lalzova’ tih theih hial khawpin a lung a lengin hmangaihnaah lut thuk hle niin a lang a. A hla ah te hian “Ka lung a leng vawng vawng, ka ngai em che, “ tih te hi a tam em em mai a, tlangval lungleng thei tak a ni awm e.

A hla phuah han thlir hian hmangaihna a lak nat zia te leh a rilru \hat zia te pawh a lang thei a. A hmangaih a luah zui tak loh te pawh \ha taka a thlahna hla te pawh a phuah bawk.

CFL-a hi Mizo pa tak, hnam rilru pu tak niin a lang a, hnam rilru lanchhuahna hla a phuah tam lo na in a phuah chhun ‘Vul dun ang’ tih hi zir tham niin a lang. ‘Zonun parah vul dun rial rial ang’ tih hian awmze ril tak a nei a, hnam dang nupui pasala neih ai chuan mahni Mizo pui ngei nupui pasala nei tura a fuihna thu a ni.

Hetih mek lai hian hnamdang nula Roosna a phuahna hla a awm tlat bawk a, ‘Roosna hmel\ha’ tiin hnamdang nula hmel\ha a tawn thu leh a hmangaihnaa a uai zo tak thu kan hmu a, ‘thlang kawrvai lanu, sakhmel duhaisam, aw a cham \ang lai’n maw’ tiin. Mahse a hnam rilru put chu rawn lang chhuak leh in eng anga hmel\ha pawh nise nupui pasala innei a chhungkaw din chu a rem loh thu ti hian a chham chhuak zui a–

‘Zawlkhawpuiah mim ang lo piang mah la,

Zofa sakhmel reng I chawi ve si lo;

Indi mah ila nang nen run hmun len,

Aw, a rem thei dawn si lo,’tiin.

Hei hian hnam rilru a put thuk zia leh hnamdang nena inpawlh dal loh a duh zia a tarlang a, heng hla pahnih te hi a hnam rilru rawn far chhuahna hla an ni.

A hma lama kan sawi tawh angin CFL- a hian tawngkam bungrua a ngah hle a, hla thu hmanga nula a sawina pawh hi chi hrang hrang a nei a, chungte chu han tarlang ila- Zokhaw tleitiri, Zawlkhaw tleitiri, Derthiam tleitiri, nunrawng hmel\ha, Valtinlawri, Thangnuihiaui, Lengi, Lanu lungmawl, Ramdai senhri, Mawihluani, Lenghermawii, Mengmawii, Bingtaii, Dilenmawii, Biangno hmeltha, nuntawi hmeltha, rangkachak, D te, tih te hi a hmang a. Hengte hi hlaphuahthiam dangin nula sawina atana an lo hman thin tawh te nen inang awm mahse mi la hman ngailoh a hmang nual thung.

CFL- a hla ziaranga sawi hmaih hauh loh tur chu mihring a phuah chhan \hin hi a ni. Hetiang hla hi kan hmu nual mai. A changin nula hmel\ha a phuah chhan a, amah leh amah a inphuahna hla te pawh kan hmu bawk. Entirnan, Tuipuiral nula hmel\ha Ldi a phuahna hla ‘LD Hmel\ha” te hi a larin sak a nuam a, a hla rua hman dan pawh a thiam hle mai.

I mawi chuang bik asin i lenrual zingah hian,

Furkhawthiang Chhawrthla eng i iang e;

Ngaihno bei chuang hmangaih par ka thiahpui si loh,

Aw ka ngai em a che, luahloh LD hmel\ha.’ Tiin.

 

Hnamdang, vai nula Roosna a phuahna hla te, Ngaihlai Masang, Enchimloh Sangte, Ka nau Vala leh a dang te a awm nual mai. Amah a inphuahna hla hi a awm bawk a, ‘Hmangaih CFL’ tiin a tawnah nula pakhat a uai thu a sawina hla a ni. A thunawn han tarlang ila.

“ Hmangaih CFL, min dawn pui ve rawh,

Nang vangin run in ka bel ngam tawh si lo;

Ka chun leh zuate an hrang si ka tawnah,

Zirna run ka vai duh luat vang che hian e,

Tuar a har thin em mai Hmangaih CFL”.

 Kan sawi tawh angina CFL-a hla phuah zingah hian a tam ber chu nula tlangval inhmangaihna lam hla a ni a, chung zingah chuan khuarel lam hla leh hnam rilru tarlanna hla tlema zawng a awm ve bawk.

Lengzem hla a phuahte zingah hian a remchan angin khuarel lam hla, leilung mawina lam hi a telh zeuh zeuh thung. “ Kan tlangram mawi” tih hlaah hian Thalfavang huna Zoram nawm zia leh mawi zia a tarlang a, lungti leng tu leh nunhlui ngaih tizual khawpa mawi leh lunglenthlak an nih zia a tarlang.

 

“ Thalfavang lenkawl turni a lo chhuak eng ruai e,

Tlangtin leh mualtin a thawi dam diai a;

Sirva lungrual leh nungcha tinrengte pawh hian,

Vanglai par ang an tlan, suihlungrual te in”

 

Kan tlangram a mawi ngei e Zo thlifim a leng del del,

Mahten ram va tuan ila,

Suihlung a leng vawng vawng,

A saw raltiang tlangah romei a kai chiai e.

 “ Lucy Pangpar huan” tih hla hi a di tawnna hmun pangpar huan a phuahna a ni ve thung a, chu huanah chuan pangpar chi hrang hrang te anmahni par dan \heuhvin indip miah lovin an par chiai hlawm a, chu huan chu “partin vulna” tiin khuarel mawina a phochhuak a ni. Pu Nehrua’n ten India ram pumpui pangpar huan anga an tehkhinna leh ‘Unity in Diversity’ an sawina ang mai khan he ‘Lucy Pangpar huan’ hi a tehkhin a ni.

“ Zaleng hringmi iangin in buai ve ngai si lo,

Par ze hran mah ni u, ka hai chuang lo;

Suihlung rual ten Siamtu duan anga lungawiin,

In vanglai ni lo her liam turah pawh”. tiin.

 A hla phuah zingah hian hla pahnih, thil nung lo a phuahna a awm a, chungte chu M&B tih leh Hotel Moonlight tih a ni. He hla a M&B a tih hi Love story thawnthu bu, sap\awnga ziak Mills & Boon (M&B) in tihchhuah \hin, Mizo tawnga lehlin tam tak ho kha a ni a. Tunhma khan hetiang thawnthu bu lehlin, cyclostyle a tihchhuah hi an chhiar nasa a, a ngaihnawm bawk a. Nula leh tlangval inhmangaihna thawnthu bu a ni a, chungte chu CFL-a hian a lunglen changin a chhiar \hin a, “ Hmangaihna kawng dika min hruaitu, ka tan i hlu ka chhiar ning lo che” tiin hmangaihna dik leh rinawm zirchhuahna atan a hman thin thu a sawi a,midangte pawh zir chhuak ve turin heti hian a fuih pah bawk “ Leng zel ang che lanu val rual zawng zingah,Kumtluang hmangaihna hriattir zel rawh,” tiin.

Tunhma khan Aizawl Chaltlang Lily Vengah hian Hotel Moonlight a awm \hin a, tunah chuan State Guest House tih a ni ta a. Chutah chuan zai leh rimawi hmangin nula tlangval an inkawm hlim \hin a, a lar hle nghe nghe a ni. CFL-a pawh hian he Hotel a leng lut \hin te chu zaiin a lo awi \hin a ni ngei ang, nuam a tih \hin zia leh an hlim \hin zia te, duhtak te nena an inkawm hlim \hin zia a phuahna hla a ni.

“ Nunhlui min ngaih tirtu, zaleng zawngte lawina,

Run In mawi leh nuam, nghilhni i awm long e;

Hotel Moonlight, duhtin a kim i chhungah hian,

I sakhming iang Chhawrthlapui eng pawh khian,

I mawina kim a hril chhuak zo lo ve”.

 CFLA-a hian a hla thupuiah hian lamtawi leh sap\awng a hmang uar viau a, hei hi a hla ziarang zingah chuan sawi hmaih loh tur chi a ni awm e. Entirnan, ‘C te’, ‘CTei-2’, CMS vul zel rawh, Dan rualloh LD, LD Hmel\ha, Ka Star No.1, M&B, RMC, Roosna hmel\ha etc. tih te a hmang a. Mizote hi inkohna ah hian hming lamtawia inkoh hi kan uar a, nula tlangval inngaihzawnna thilah leh lehkhathawn velah pawh tunhma chuan hming puma inko lovin hming lamtawi hi kan uar hle \hin a ni. Chu zia chu a hla ah pawh hian a rawn lang chhuak a ni.

 A hla phuah pahnih ‘’Zawlkhaw Tleitir’ tih leh ‘Zokhaw Tleitir’ tih hla hi ha sawi lawk ila. ‘Zawlkhaw Tleitir’ hla hi Aizawl khawpui nula, nula tlema fel vak lo hmel\ha si a phuahna hla a ni a, khawpui nula hmel fai, han en thuak a mam pur mai, mahse hmangaihna pai lo a sawina hla a ni. Hetiangin ;

 

‘A sakruang leh nui mawi thlir chuan chhai sual mai a awl lua e,

Mahse, hmangaihna leh rinawmna pianpui thei hian a mawi si lo;

Nunrawng sakhmel tha leh lem ang der thiam nuimawi,

Nuthai chang lo ten zaleng tin chhai zel ang che’ tiin.

 Zawlkhaw tleitir hla letling chiah hian thingtlang nula ‘Zokhaw tleitir’ a phuahna hla a kan hmu leh a. Chu nula chu a hmel\ha in a zuna uai a na em em thung a, hetiangin ;

 

‘Hun leh ni herin khuarei chang mah se,

Bang thei hian ka mawi si lo;

Zokhaw tleitir di zun ngaih lunglen hi,

A zunleng ngaiin val ka uai zo ta;

Tang dang belhsan thei hian ka mawi si lo che,

Zokhaw tleitr, Di hmel\ha’.

 

A hma lama kan sawi tawh ‘Vul dun zel ang’ tih leh ‘Roosna hmel\ha’ a phuah dun ang deuh khan khawpui nula leh leh thingtlang nula a phuahna, hla inletling chiah a phuah leh hi a hlu ve riau a ni.

Tunhma hlaphuah thiam, ‘Father of Mizo Love song’ ti a an koh hial ‘ Fam Lalzova’ nen khan inanna tak an neih chu hla phuah an awlsam em em mai hi a ni. Khawiah pawh kal se nula hmel\ha leh ngaihno bei an hmuh chuan hla an phuah nghal zat thei mai a, an zunah an uai nghal em em mai zel bawk a. An hla phuah te hi hla thu \ha tak tak leh sak nuam tak an ni zel mai \hin hi an ropuina a ni.

 CFL Hmingthanga hla te chungchangah hian sawi tur tam tak a awm e. Amaherawhchu duh tawk dawn mai ila. A khaikhawmna atana ka sawi duh chu ‘CFL Hmingthanga anga hla phuah awlsam, hla thu \ha tak hmang si, hla sak nuam leh midang pawhin an sak pui theih, amah ngeiin a sak \hin hla’ phuah thei hi kan tlem hle a. A boral hnu kum engemaw zat thleng pawh hian kan la neih leh mang lo a ni. Hengte avang hian Mizo Literature \han chhohna zelah pawh hian CFL Hmingthanga hian hmun pawimawh tak a luah a, a hla te hi kan la zir chho zel dawn ni te pawhin a lang.

 A ni ang Mizo fate zingah kan lo nei hi kan vannei em em a ni.


No comments:

Post a Comment