- Prof. Malsawmliana
Kan
thupui hi ‘Mizo Essay hmasa te Thlirna’
a ni a, a huam zau viau mai a. Chutih rualin Mizo ten Essay kan ziah \an hun hi
a la rei loh avang leh Essay hmasa ziaktute hi mi tam tak an nih loh avangin
huam zau viau e ti lovin lakkhawm pawh a ziaawm phian lawi a.
Eng
pawh nise, a hmasa berah chuan he sap\awng thumal “Essay” kan tih hi a awmzia
han sawi hmasa thuak thuak ila a \ha awm e. Essay sawifiahna hi a tam hle a,
chutih rualin mi hrang hrang sawifiahna hi a inang vek chuang lo a. A
tlangpuiin ‘essay chu eng thu emaw hmanga thu ziak, hlawm fel \ha, tawi kim \ha
leh fiah taka sawi chhuahna a ni a; thuril zir chhuah tur \ha tak tak a infun
tel a, a ziaktuin a thuziakah khan a thlir dan fiah takin a ziak \hin bawk a
ni. Thuziak tluang naran (article) te
aia fip zawk a tih theih bawk awm e.
Mizote
hian ziak leh chhiar kan thiamna hi a la rei lova, chutiang bawkin kan mithiam
hmasate zingah thuziak kawnga sulsutu hmasa te pawh an la rei chuang lo. Mizo
Thu leh hla (Mizo Literature) \han chhoh dan kan en chuan hlaphuahtu te hi an
che hma deuh niin a lang a, Mizoten keimahni irawm chhuak hla kan neih hun hi
chu literature peng dangte nena khaikhin chuan a hma hret a. Hei hi a chhan ni
a lang chu kan Zosap Missionary te hmalakna leh Kristian hmasa ten
inpawlkhawmna tur hla an mamawh vang te pawh a ni awm e.
Mizo
Essay \hanchhoh dan kan thlir chuan kum 1930 hma lam kan thlir pha lo mai thei.
Hemi hma lamah hian thuziak tluang pangngai (prose leh article) te chu hmuh tur
a awm nual a, chutih rualin Essay kan han tih ang chi erawh hi chu a tlai deuh
raih mai.
Tuna
kan hriat theih chin leh hemi lam zirmi te an chhui chhuah theih chinah chuan
kum 1938-a Tachhip tlangval, Kaphleia thuziak ‘Thlirtu’ hi Mizo Essay chhuak hmasa ber ni a chh^l rih a ni.
Kaphleia hi kum 1935-1937 chhung khan Kolkata ah lehkha a zir a, amaherawhchu
vanduaithlak takin TB natna a vei hlauh a, khatih lai khan TB natna hi tihdam
theihloh natna a ngaih a nih avangin a zirlai chhunzawm thei lovin a haw a.
Tichuan Durtlang Hospital ah leh an khua Tachhip ah enkawl a ni a, November 13,
1940 khan a boral ta a ni. A thuziak ‘Thlirtu’ hi April 11, 1938 khan a ziak
\an a, April 24, 1939 ah a ziak zo a ni. Thlirtu
Essay hi zir tham a ni a, Mizoram a hmuh dan leh Zoram hmasawnna tura a
ngaihtuahna te, mihring rilru leh nunphung te a hmuh dan thiam taka a ziah
chhuahna a ni a.
Thlirtu essay ah hian Zoram mamawh chi hrang hrang te a tarlang a, thingtlang
lam hmasawnna tur ni a ngaih te a tarlang bawk. America President 35-na, John
F. Kennedy-a’n President a nih hnuah a thusawi hmasa ber “ i ramin eng nge thil
\ha a tih sak theih che inzawt lovin, i ram tan eng nge i tih ve theih inzawt
zawk rawh’ a tih leh Kaphleia’n Thlirtu hmanga a thuchah ‘Keimah leh keimah ka
rilru a, ‘khawvel hi eng nge ka hnutchhiah ang? Ka ram hi eng nge ka hnutchhiah
ang?,’ Tupawh keimah anga mahni leh mi
dang tana thiltha tih tum lova, ral thlir mai mai mi chu a ram tan fapa
tlaktlai lo, hrin man awm lo a ni ang,” a tih te hi a va inzul tak em !
Ngaihtuahna thuhmun a\anga rawn chhuak an ni. Kaphleia hi a thuziak atanga
thlir chuan hnam hmangaihtu (nationalist) dik tak a ni. Heng thu ropui tak a
ziak te hi tun thlengin sawi chhawn hlawh ber pawla mi a ni. Thlirtu Essay hi
tunah hian College ah Mizo zirlaiah telh a ni a. Kaphleia hian Thlirtu Essay
bakah hian Essay dang pawh a ziak nual bawk a, a thuziak kan hmuh theih te
zingah ‘Ui’ leh ‘Kurtai’ tih te chu thuziak tawite mah nise zirtir nei \ha tak
an ni a. ‘Ui’ tih hi December 16, 1937 ah a ziak a, ‘Kurtai’ tih hi February
1936-ah a ziak thung a, heng a thuziak te hi ‘Thlirtu Essay’ ai chuan an hmasa
zawk nachungin essay ti a chhal ngam chiah lo, article lam hawi mah an ni
thung. Hriat theih chinah Kapheia hian Essay leh Article hi 35 vel a ziak a,
(Saptawng leh Mizo \awng telin), chung zinga a tam zawk chu a bo zo ta a ni.
Hemi hnu hian mizo lehkhathiam
hmasa te Essay ziak kan hmu chho \an ta
a. Chung zingah chuan Rev Dr Zairema te, Thanpuii Pa (J. Malsawma), Zikpuii Pa
(KC Lalvunga), C. Thuamluaia te leh midangte thuziak kan hmu chho \an a.
Rev Dr Zairema hi Presbyterian
Kohhran Pastor leh Kohhran khaipa a ni a, chutih rualin Literature ah pawh
hnuhma a ngahin huvang a nei lian hle a ni. Kum 1940-1953 chhunga Essay a ziak
\henkhatte chu – Ka pa ka ei zo vek mai
dawn e aw, Neuh Neuh, Thukhuh (1940), Z<n(1940), Mai mai fakna (1940),
Tawrhna (1946) A no ber mai no ber mai(1975), tih te a ni a. A Essay
thenkhat hi kum 1940 a a ziah te an nih avangin Mizo Essay hmasate zinga mi an
ni ngei ang. Rev Zairema hian thu a thiam hle a, a thuziakah hian thuril tak
inphum hi a awm thin bawk a, a ngaihtuahna muk taka senga, ziak chhuak \hin mi
a ni. Chuvangin a thuziak te hi chhut chian dawl, leh zir tlak tak tak vek an
ni a, College zirlaiah te pawh tel \hin a ni. Thuziak \hahnem tak a hnutchhiah
a, chun zingah chuan Essay ringawt pawh \hahnem tak a ni. Heng a thuziak hrang
hrangte hi ‘I thukhawchang mi pekte hi
(2009)’ ah khan chhung khawm a ni.
‘Thukhuh’ Essay hi kum 1940-a Guwahati-a a ziak a ni a. Essay hmasa ber ‘Thlirtu’ hi kum 1939 a ziaha ni a,
Thukhuh hi a kum leh chiah 1940 ah ziah a ni bawk a. Chuvangin Rev Zairema
Essay ‘Thukhuh’ hi Essay hmasa berte
zinga mi a ni ngei ang. Mizoten kan thusawi chhuah phena kan mize inphum, hnam
dangten an hriatthiam ve theih si lo leh hriatthiam har tak, kan hnam nuna bet
nghet tak si hi sawi chhuah a tum a ni a. Thu kan khuh tumna lamah thil a nihna
tak sawi lova hriatthiam theih tur si a kan sawi \hin dan te a tarlang a.
‘Thukhuh awmzia chu a ni chiah lo deuha thusawi’ tiin a hrilhfiah a, thil a
nihna ang taka sawi khawl khawl a remloh changa peh hel deuha thusawi nan te
leh a dawngsawngtu tana hriat nuam taka sawi nan te thukhuh hi hman \hin a ni
a. Thukhuh hi d^wt sawina ni lovin kan thusawi dan chikhat a ni a, Rev Zairema
chuan ‘Thukhuh hi a ni chiah lo sawina na n^ n^ chu d^wt a ni ngei ngei ang,
in tih tlat zawngin kei zawng ka la daw zeuh zeuh dawn a ni,’ tiin a ziak
nghe nghe a ni. He
thuziak hian Mizo nunzia a tarlang chiang hle.
Chutih rualin thil ho te, thiam
tak leh ngaihno bei taka ziah chhuah te pawh a thiam a, chu a thiamna chu ‘ A no ber mai no ber mai’ tih Essay ah
kan hmu.
Mizo Essay chhuak hmasa zingah
sawi hmaih thiang loh pakhat chu ‘Harsatna’ tih Thanpuii pa, Pu J. Malsawma
ziak hi a ni. He Essay hi kum 1950-a a ziak a ni a, College zirlaiah telh \hin
a ni. He Essay hian zirlaite thinlungah harsatna paltlang tura huaisenna a pek
nasat zia leh mi tam tak nun a chher nasa in, zirlaite nunah tumruhna a tuh
nasa hle a ni.
Kum 1950 vek hian Pu KC Lalvunga,
Zikpuii Pa chuan Essay hmingthang tak pakhat ‘Thal favang’ tih a ziak a, chutah
a \hianpa C. Thuamluaia chuan a kum leh(1951) ah ‘Zoram Nipui’ Essay a rawn
ziak veleh bawk a. Chutah Thanpuii Pa, Pu J. Malsawma chuan ‘Thiante tih ang
tih ve loh chu dam reiah an tlak lo duh ang e’ tiin Essay \ha leh ngaihnawm tak
mai ‘ Fur Khaw Hnawm’ a rawn ziak veleh
ta a. Hetianga kan mithiam hmasate intihhmuhna \ha tak avang hian Essay \ha tak
tak leh khuarel lam hawi thuziak kan neih phah ta a ni.
Kum 1960 khan Thanpuii Pa hian
Essay sawi hlawh tak mai leh thawm na ber mai “Kan Mizia” tih a ziak a, a thui
lova, mahse kan mizia a thim lam a\anga thlirna a ni a. Mizo nunze \halo lam
ziah chhuahna anih avangin a hunlaiin mi tam takin an helh a, an sawisel luai
luai a ni awm e. Hetianga chai laih laih tham thuziak a nih avang hian ‘Kan Mizia” Essay hi thuziak hlu tak leh
zir tham tak a ni.
A hma lama ka sawi thuak tawh,
Zikpuii Pa, Pu KC Lalvunga hian Essay a ziak hnem hle a, Mizo \awng a thiam a,
a ziak ngaihnawm thiam bawk a. A Essay thenkhat ‘ Thal Favang, Sipai, Zofaten kawng kan bo e, A ruh no no chhuakah, Ka
tiang kha leh thuziak tam tak te chu ngaihnawm leh zir tlak tak tak vek an
ni a. Kum 1949-a Gauhati a lehkha a zirlaia a thuziak ‘Chunnu Zorami thuchah chu zawm tur a ni’ tih a ziah chu a Essay
ziah masak ber a ni awm e. ‘Amah hi khawvel ram hrang hrangah leh India ram
chhungah te hnathawhna avangin a awm kual nasa a, chuvangin a thuziakte pawh hi
a hawl zau a, a ngaihnawm a, a bengvarthlak bawk a ni. A thuziak tam tak te hi School, College leh
University ah te zirlaiah hman a ni. A tlangpui thu in Zikpuii Pa essay ziak
te chhiar a nuam a, thu har pui pui a
hmang ngai lova, \awng a thiam em em bawk a. A thuziakah hian hnam a hmangaihna
a lang chiang a, Zoram a vei em em a, a kutchhuak reng rengah Mizo hnam a
hmusit ngai lova, a chawi sang a, a ngaihlu tih a lang.
Mizo Essay hmasa ziaktute zingah
C. Thuamluaia hi pa thu thiam leh \awngkam bungraw ngah, thuziak thiam a ni a.
A thuziak te hi chhiar a nuamin a hlimawm a, an hlu em em a ni. A Essay ziak
thenkhat te chu – Zoram Nipui, Tawng
hmasawn nan, Pu Hanga leilet veng, Kan nun khuarei a chang tur hi, leh a
dang tam tak a awm.
A Essay ziak zingah chhiar hlawh
leh chhiar nuam em em, tun thlenga kan la chhiar, kei ngei pawhin kum khatah
vawi khat tal ka chhiar chhuah \hin chu “Zoram
Nipui’ hi a ni. He Essay hi kum 1951-a a ziak a ni a. Khuarel lam hawi thuziak leh nipui hunlaia
Zoram nawmzia te, \hal laia Zorama pangpar par \hin, thing leh mau awmdan te,
mihring nun nawm zia leh thingtlang lam nun te a tarlang a. A ngaihnawm a, a
ropui a, Zoram a ti mawi a, kan ram neih chhun ‘Zoram’ hi min ngainat tir
lehzual \hin a ni. He Essay ah hian a thu thiam zia a lang chiang hle. Mizo
zinga ziaktu lar, Pu B. Lalthangliana chuan ‘Zoram Nipui’ chungchang leh C.
Thuamluaia thuziak chungchang sawiin ‘ Mi zawng zawngin kum tina kan paltlang
\heuh, mahse chik nachang leh a mawina kan hmuh thiam loh ‘Zoram Nipui’ heti khawpa
a han ziak lunglenthlak thiam hi a mak hle mai. Zoram Nipui Picture a ni aia
tarlang thiam Zofate zingah an la awm lo a ni lawm ni?” tiin a sawi. ( B.
Lalthangliana, C. Thuamluaia Hnuhma, 1991, p.ix)
‘Pu Hanga Leilet veng’ ah
hian Pu C. Thuamluaia thu thiam zia a lang chiang bawk. Mihring nun hlutzia leh
thlakhlelhawm dan te a ziak chhuak thiam a, mahni pawha nuih ker kerna tur a
tam em em a ni.
A tawp berah chuan Mizote hian
Literature peng danga kan hmasawnna ngaihtuahin Essay ziah lamah hian hnufum
deuh a. Kan Mizo hlaphuah thiam ten Mizo irawm chhuaka lengkhawm hla an phuah
hnu kum engemaw zat hnuah Essay puitling kan nei ve chauh a. Chutih rualin kan
Essay hmasa te erawh belhchian an dawl hle thung a, tun thleng hian Essay hmasa
te hi zirtlak leh belhchian tlak an la ni a, an hlu em em a ni.
No comments:
Post a Comment