- Prof. Malsawmliana
Kan thupui hi ‘Ram leh Hnam hmangaihna rilru kan put theih nana
hla \ha pawimawhna’ tih a ni a, thupui pawimawh tak leh tunlaia Mizo hnamin kan
mamawh tak pawh a ni awm e.
Tunhnai chhovah hian nasa takin ram
leh hnam veina kawngah Mizo te, a bik takin \halaite kan \hangharh nasa hle a,
ram leh hnam veina boruak pawh a lian hle a ni. Hei hi kan politics sukthlek
vang te pawh a ni a, ram dang leh hnamdang che zia kan hmuh avang te pawh a ni
bawk a. Tin, kan chhehvela hnamdang, min chim tute avang pawhin nasa takin
mahni ram leh hnam veina rilru kan put nasat phah em em bawk a ni. Chubakah kan
rama tlawmngai pawl lian ber mai, YMA in kum 10 chuang zen zawn kumpuan atan
‘Ram leh hnam humhalh’ a han puang ta bawk nen hian, hemi lamah hian Mizo
mipuite hi nasa takin kan \hangharh lehzual a ni.
Kan thupuiin a sawi ang hian heng
hnam veina rilru leh hnam hmangaihna rilru kan put theihna tur hian chhan tam
tak a awm a. Mihring rilru a thawk tu chhan hrang hrang a awm thei ang. Chung
zingah chuan Hla \ha in Ram leh Hnam hmangaihna rilru kan put theihna tura
kawngro a sut dan leh mi rilru a chawh thawh dan te kan sawi dawn a ni.
Kum zabi 18-na hma lamah kha chuan
tunlaia hnam rilru leh hnam hmangaihna kan neih ang hi khawvel hnam hrangte
zingah a awm meuh lo va. Hmanlai kan pi leh pute khawsak ang deuhvin mahni khua
leh tuiah an tui zawk a, hnam pum rilru an pu meuh lo. Amaherawhchu, kum
1789 a French Revolution a lo chhuah a\ang khan hnam hmangaihna rilru
(nationalism) hi a lo piang chho \an a, khawvel hmun tinah chi leh hnam intihbingna
te, inlak hran duhna te a lo piang ta zel a. Hetianga hnam hmangaihna rilru a
lo pian takah chuan mahni ram leh hnam tana \hahnemngaihna a lo awm a, chumi
chuan khawvel ram hrang hrangte inkarah inngeihlohna a rawn hring chhuak a,
indopui te hial a thlen phah ta a ni kan ti thei awm e. Hnam hmangaihna rilru
pu tura infuihna \angkai tak leh hmantlak tak pakhat chu Hla hi a ni. Hla in
mihringte rilru a hruai nasat theihzia leh hna a thawh nasat theih zia chu kan
hre \heuh awm e.
Hnam hla (national anthem)
chungchang han sawi hmasa ila. Khawvel ram hrang hrangte hian hnam hla(national
anthem) kan nei \heuhva, hengte hi mahni hnam chawisanna leh hnam tan a
duhthusam sawi chhuahna an ni a, hnam hmangaihna rilru tak tak a\anga lo piang
chhuak te an ni. Chuvangin hnam hmangaihna rilru kai tho tur leh mahni ram tana
rinawm tura infuihna hmanrua a ni fo bawk. French ho hnam hla ‘La
Merseillaise’ hi kum 1792-a Captain Rouget De Lisle a phuah a ni a, a phuah
hun lai hi France ramin hun harsa an tawh lai, tualchhung buaina an tawh lai a
ni a, mipuite rilru nasa takin a kai tho a ni.
“ To arms, to arms, ye brave !
Th’ avenging sword unseath !
March on, march on, all hearts resolved,
To victory or death!”
Sipai hotu pakhat chuan “ he hla hian ka
sipaite chu sipai dang sang khatin an belh tluk zetin a ti chak a ni” a ti
tawp mai. Tin, British hnam hla ”God Save the King/Queen” te, China ho
hnam hla, ”March of the Volunteers” te, German hnam hla ”Deutschland,
Deutschland Uber Alles” tih te leh Russian hnam hla “Gimn Sovetskogo
Soyuzer “ tih te chuan an ram mipuite chu hnam rilru putna kawngah thinlung
hmunkhatah a luan tir thei a, ram leh hnam tan \anrualna siamtu a ni.
South Africa mipuite zinga ram leh hnam hmangaihna rilru nasa taka tuh tu
chu an hla te, hlachham chi (poems) te an ni a. Entirnan, hlaphuah thiam Luck Dube-a hla sak ‘Africa Unite’, ‘No truth in
this world’ leh ‘The Freedom’ te hian nasa takin mipui thinlungah hmun a khuar
a, heng hlate hi hnam veina hla leh mahni ke a din chungchang a ni a. South
Africa mipuite zingah nasa takin zalenna chungchanga mipui kai harh tu an ni.
Khawvelah chuan German hnam hi hnam ropui an ni
a, nationalism ah hian an sang em em a ni. German ziaktu lar –Hegel, Goethe te leh Schiller te hian nasa takin an
thuziak ah German hnam ropuina an tarlang a. Khawvela rimawi tum thiam lar tak,
Beethoven-a rimawite hian nasa takin German mipuite ah hna a thawk a,
inlungrualna, inunauna leh inhmangaihna a siam a ni.
India ram kan thlir pawhin British
hovin min awpbeh hnuah hnam \hanharhna hi a lo awm \an a. Kum zabi 19-na vel a
Indian Nationalism in a tum ber chu British ho awpbehna hnuai a\anga tal chhuah
a, mahni a din (independent) hi a ni ta reng a. Harsa takin British laka kan
zalen theih nan beih chhoh a ni a. Nunna tam tak sengin kum 1947 ah zalenna kan
lo nei ta. Kha mi hun chhung (freedom movement)a India mite \anrualna siamtu
leh tithatho tu chu hla bawk a ni.
Bankim Chandra Chatterji-a novel ‘Anandmath’ (kum 1882-a chhuah)
ah chuan hla pakhat ‘Bande Mataram’ (Hail to the mother) hi a tel a. He
hla, ziakmi \henkhatten ‘the Bible of modern Bengalee patriotism’ an tih
hial hian India mite zingah nasa takin hna a thawk a, hnam rilru an lo put
phahna chhan pawh a ni kan ti thei ang (a bikin Bengali ho zingah). He hla hi
kum 1896-a Indian National Congress(INC) Session-ah khan sak a ni a, January
24, 1950 khan Indian National Song atan puan a ni ta nghe nghe a. He hla a\ang
ringawt pawh hian hla in mihringte rilru a chawh thawh theih zia leh mihring
rilru a kaihruai theih zia lang chiang hle a ni. Tuna India hnam hla,
Rabindranath Tagore a phuah ‘ Jana Gana Mana’ te pawh hi India ram a
hnam chi hrang hrangte inlungrual a, unau anga in en tura fuihna te leh India
ram mawi tak chawina hla a ni a, hetiang hi hnam hmangaihna rilru a\ang chauh
lo chuan phuah theih pawh a ni awm lo ve.
Mizoram bik han thlir leh ta ila. Mizo te hi
mahni a ro inrel hran a khaw hrang hrang a awm \hin kan nih avangin, ram leh
hnam rilru kan pu har hle a. Kan hla hluite han en pawh hian hnam rilru pu tura
infuihna lam hlate pawh hun hmasa lamah chuan a vang viau a ni. Hnam rilru min
puttir theitu tura hla rawn inlar hmasa ber nia lang chu Mizo pawh ni lo,
Zosapthara’n kum 1903-a a phuah,
Mizo kan ni lawm ilangin,
Kan hnam thatna
zawng zelin,
Thil \ha in kan
ram timawiin,
Mizo lawm teh u
tih
hi a ni.
Amaherawhchu, a hnu deuhvah Mizo
tlangvalte rilru a\angin hetiang lam hawi hla hi a lo chhuak ve leh \an a.
Thanga chuan 1908-1911 chhung khan hnam hla pahnih, “ Mizoram, Mizoram, ka
thlahlel che” tih leh “Mizo fate u, finna zawng ula” tih te a rawn
phuah ve leh a. Hemi hnu lamah hi chuan hnam hmangaihna lam hla hi a rawn
chhuak ta pheuh pheuh a. Kum 1939-ah Kaphleia’n,
“Zoram! Ka ram!
Lu chhum ban chhum huama, kan pipute sah zau
.......Mahni a
ding turin,.... chakna finna min zuk pe
la
Pathian leh kan
ram tan lo nise...”
tih
hla a rawn phuah leh a, hei zet hi chuan Mizoram a ngaihhlut zia leh mahni ke a
ding tura a duhzia thu te a rawn tarlang chhova. Mizo te rilru ah pawh a tla na
hle nghe nghe a ni.
Kum 1930-60 chho vel kha
hnam hmangaihna /hnam hla lo pianchhuah
vanglai a ni kan ti thei awm e. Anni bakah hian Rokunga, Vankhama,
Liandala, Thanga, Lal\anpuia etc. te pawhin hnam hla \ha tak tak an phuah a.
Kum 1947 khan Central YMA buatsaihin ‘hnam hla’ inphuahsiak huaihawt a ni a,
hetah hian Rokunga hla ‘Ro min rel sak ang che’ tih chu hnam hla atan
thlan a ni a, tun thleng hian ‘ Mizo
hnam hla’ a ngaih a la ni ta zel a. He hla hi ngun taka kan thlir chuan ‘Mizo
hnam hi Pathian hnena hlanna leh Pathian
hnena ro relsak tura intlukluhna hla’ a ni awm e. He hla kan sak apiang
hian a satute leh ngaithlatute rilru ah Mizoram leh Mizo hnam a lang \hin a,
nasa takin Mizo hnam rilru putna leh hmangaihna min neih tir \hin a ni.
Hei bakah hian Rokunga hla tho
‘Harh la, Harh la’ tih phei hi chu Mizoram buai lai (kum 1966 leh
a hnu lam bawr chho) vel kha chuan hnam hla pui a ni ringawt mai a, Mizo \halai
tam tak rilru a chawk thova, \halai tam tak Mizo hnam zalenna atan ramhnuai
lamah a tir chhuak a nih kha.
‘I ram leh hnam tan ding nghet
la,
Thih thleng
pawhin rinawm zel la,
Tho la, i ke in
ding rawh’.
“Harh la, harh
la, Zoram, i tlai ang e
..harh ru..aw
hnam huaisen te u
hma lam pan zel ula,..thinlung tihuai rawh u..
kan hnam puanzar
kan zar ve ang”
Lal\anpuia hla, “Kan ram hi kan
ram a ni” tih te, “Independent kan Zoram tan” tih te chuan Mizo tlangvalte
rilru a chhem alh a, kum 1966 a ram a lo buai pawh khan Mizo tlangval tam tak
chu zalenna sual turin an inpe chur chur mai a ni.
Tunhnai kum 10 chho velah hian nasa
takin Mizote hi ram leh hnam rilru putna kawngah kan harh chhuak nasa a. Hei hi
kan rilru a lo changkan tak vang leh khaw hawi a lo zauh tak vang te, tlawmngai
pawl leh zirlai pawlte hmalakna avangte leh politics kal fuhloh avangte a ni
awm e. Hnam hmangaihna hla pawh tunhnaiah a lo piang chho ta zel a. Ho te anga
lang \angkai ve tak chu, tunlai a hnam
hmangaihna hla chhuak thar hote hi a thu a \hat bakah a thluk a mawiin a satute
hi tunlai zaithiam lar tak takte an nih avangin \halai ten kan ngaithla nasa a,
hnam veina rilru min puttir a ni. Hei hi thil \angkai tak a ni awm e. C.Zoramliana
hla
“ Kan vanglai hun leh ni zawngte
Kan ram tana hlan zelin;
Fam dairial pawh chang ila,
Kan sakruang Mizoram tan”
tihte,
Daduhi hla sak,
“ Aw Zofa i \hanharh hun chuan
Kan ram, kan hnam min phel darhtu
Chi intih bingna hi sirah hnawlin
Hmatiang sawn zai relin, Kan leng tawh ang”
tihte
hian Mizo fate hi chi leh chi, inthliar lova lungrual taka rilru hmun khat pu a leng ho dial dial turin
min sawm a. Kan ram leh hnam chimrala a awm loh nan te, kan ram zim te hi phel
darh a nih lohnan te a \hahnem ngai taka thawk turin min sawm lawm lawm a ni.
Tunah chuan mi tam tak
zingah Independent duhna rilru a reh tawh a, kan nationalism pawh a tum(goal) a
lo danglam ta. ‘Ram leh hnam rilru i pu ang u’ kan tih chuan ‘kan ram hi a zim
tawh em a, chuvangin \hendarh a nih a, hnam dangin min chimral lohna turin \an
i la ang u’ kan tihna tluk a lo ni ta.
“ Chhinlung a chhuak Zofa mi
huaisen te,
Thian chhan thih ngam a, pipu sul sutute;
Tunah ngei hian an dungthul leh ang u,
Lung kan rual chuan kan hnam a him ngei ang”
tiin
Zofa zawng zawngte chu inpumkhat turin min sawm a, kan ram \hendarh a nihlohna
turin \an la thar turin min fuih sauh sauh a. Kan ram zim te ‘Mizoram’ \hen
darh tum ni awm taka beihna te lo awm \hin hian Mizote rilru a ti na a, a
lungchhiatthlak a,
“ Ka dawn \hin kan Zoram hi
Engah nge hnam
khat unau te
Doral an chan tak
hi,
Hmelma duhthusam
in maw,
Kan hnam leh kan
ram a phel ang maw !
Kei zawng thinlai
a na, ka phal thei lo”
ti
a indawm kun ngawih ngawihna tham a ni.
Mizo history a chhim leh hmar indo chhan ni an
sawi \hin chu,
“ Buanhmun pai ang pawm tawh hnu,
Chengteah lam ang
let leh e, Lalpuithang lema”
tih
mai a ni. He hla tlar hnih avang ngawt a indona a chhuak thei anih chuan, kan
ram leh hnam hmangaihna hla neih zozai te hi chuan Mizote rilru ah nasa takin
chi a tuh ngei ang.
A tawp berah chuan
ram leh hnam hmangaihna rilru kan put
theihna tur hian chhan hrang hrang leh thil thleng hrang hrang te hian nasa
takin Mihringte rilru ah hna a thawk a. Chung zingah chuan mihring rilru hneh
thei leh chhungril ngaihtuahna fan thei berte zinga mi chu Hla hi a ni awm e.
Hla \ha chuan mihring rilru a hneh awlsam a, nghet takin a tuh \hin a ni.
Chuvangin ram leh hnam hmangaihna rilru
kan put theihna tur hian Hla \ha te hi an pawimawh em em a ni.
No comments:
Post a Comment