Monday, June 7, 2021

BIAK INA KHUANG LAKLUH KUM 100-NA


Dr Malsawmliana

 

Rev ZT Sangkhuma’n ‘kum 1919-a Mizorama Harhna \um thumna a lo thlen khan Nisapui Kohhran chuan Biak Inah Khuang an la lut a, hei hi Biak Ina Pathian fakna atana Khuang lak luh hmasak ber a ni’ tiin a ziak a. Hemi hnuah hian August 25, 1919 ah mi 200 laiin Aizawl Mission Veng Biak Inah zai chungin khuang nen an l^m lut a, hei hi Upa Zokunga, Durtlang chuan Biak Ina Khuang hmanna hmasa ber tiin a sawi velehbawk a. Hemi chungchangah hian ‘Mizo leh Khuang’ tih ziaktu Vanlalchhuanga chuan Mission Veng Biak Ina Khuang lakluh hi Nisapui khaw Biak Ina Khuang an lakluh rah niin a sawi thung.( Rev C. Lianzuala, Mizoram leh Music, 33)

Mizo ten Khuang  kan neih hun leh kan hman \an hi hriat a har tawh hle a, khawchhak lam atanga kan chhawm zel te pawh a ni mai thei e. Mizo te chauh lo, Tribal hnam ho hi chuan Khuang hi kan lek lam hlawm hle a, a pianhmang erawh a inang lo mai chauh a, a \henin an beng a, a \henin a vuakfung nen an vua a, chuvangin kan ta bik a ni e tih a sawi theih lo. Eng pawh nise, tribal hnam ho hi chuan rimawi hmanrua atan leh thildang atan kan hman pui ber a ni. Hetiang anih avang hian thiltihpui nikhuaah Khuang hi leklam ber a ni a, a telloh chuan a kalh a kim thei lo. Chuvangin thiltih nikhua a tel ngei tura ngaih a telloh hian \awngkamah ah ‘khuang lova chai ang’ tih a ni hial \hin reng a. Khuang hi kan hnam nuna bet tel ve tlat zinga mi a nih avangin Mizo khawtlang nun leh sakhuaah hmun pawimawh tak a chang reng a ni.

Kumin (2019) hi Biak Ina Khuang lakluh kum 100-na a lo ni ta reng mai. Khatih hun laia Khuang boruak vel kha a hre pha tan chuan sawi tur tam tak a awm ngei ang a, chubakah Biak Ina khuang lakluh chungchang leh a chhehvel hi thuziak chhiar tur pawh a awm nual awm e.

Mizo ten Kh<ang hi Zu hmun sa hmuna kan lo lek lam \hin leh kut ni leh thiltihpui nikhua a kan hmanraw pui ber, Mizo rimawi zingah chuan a khaipa ber a ni a. Hetianga zu hmun sa hmun nena kaihkawp a nih avang hian ringtu hmasa te zingah leh Zosap Missionary te zingah ngei pawh Pathian fakna atana hman leh Biak Ina lakluh chungchangah ngaihdan dang a awm ta a. Pathian fakna atan an hmang tim ta hle mai a. Ringtu hmasa te khan kha rilru kha an put tlat avangin Khuang an hmang duh lova, chuvangin Pathian fak leh zaina hmanrua kha an nei chau hle ang tih a rin theih. Han ngaihruat mai chuan hla sak ruala kut ben emaw kha a nih mai hmel a, Mizo hla lengkhawm thluka hla siam kha a la awm lem lo bawk a, Zosap Missionary te hla lehlin solfa a sak emaw kha a ni mai ang a. Zai tui pawh a har viau mai thei e. Zu leh sa hmunah chauh hman tur nia a an ngaih avangin Khuang hman kha an duh lo a, khawhar ru takin an zai thin a nih hmel e. Harhna \um khatna leh hnihna ah te khan Khuang lovin an zai a, tunlai \awng takin ‘a h^ngin’an zai mai \hin a. Hetiang a nih avang hian kan pastor hmasa, Pastor Saiaithanga chuan harhna kha a darh zau loh phah a, ringtu pawh an pun vak loh phah niin a ngai hial a ni.

Zosap Missionary te pawh khan Biak In chhunga K<uang lakluh chu an remti lutuk lo bawk a ni awm e. Harhna thlen \um khatna (1906) chhovah khan l^m hlimna pawh a keng tel a, heta an lam dan hi Rev Lalsawma chuan ‘ lam ni ve ngei, mahse awmhmun chet sawn san lo, \hu emaw ding emaw a f^wn vela phar suau suau a, ke per vak vak’ niin a sawi. Tunlaia Sap hovin ‘Praise & Worship’ an tih a \halai l^m, chung lama ban phar a , vai suau suau ang hi a nih hmel e. Hemi \um a an hla tuipui pawh ‘Isu, Isu, Nangmah chauhvin; mi sualte I chhandam thei’ tih te kha a ni a. lam hlimna hla aimahin Solfa hla a nih hmel zawk e. Chutiangin Harhna tum hnihna (1913) chhovah pawh Mizo hla thar tha tak takte a awm tawh na in Khuang lo zelin an la sa chho zel niin a lang. 

Chutihrualin Rev Lalsawma bawk hian harhna tum hnihna lai vel kum 1913-1914 khan Pathian faka zai nan Biak In pawn lamah khuang an hman thu heti hian a ziak – ‘Sentlang khaw thlang lama Thingkhuang khaw bulah Hmunulh khua a awm a, chutah chuan Hmara an tih chu a awm a, chu khua chu harhna in a nuai ve a. Hmara chuan khuangte a nei a, a vua a, a zai \hin a. Hmara khuang vuak \hin chu entawnin Kristiante chuan an inkhawmnaah Kh<ang chu an hmang ve ta a. Khuang zawn chungin Kristiante chuan Zanlawn khua te, Nisapui khua te, Durtlang khua te an fang kual a. Hei hi kum 1913 emaw 1914 bul lam kha emaw a ni.’ (Rev Lalsawma, The Revivals, p.77)Rev JM Lloyd-a pawh khan a hma in Khuang chu hmun \henkhatah an hmang niin a sawi. Engpawh nise, kum 1919 hma lamah khan Pathian faknan Khuang chu an lo hmang zeuh zeuh tho a nih hmel e.

Mizo zinga Baptisma chang hmasa ber te khan kum 1899 ah Baptisma an chang a. Hemi kum a\anga chh<t hian kum 1919 chu a kum sawmhnihna bawr vel a ni awm e. Hemi hun chhung hi a ni mai thei e ‘Harhna leh Khuang’ tih ziaktu Rev Vanlalzuata’n, “ Mizo Kristian hmasa te kha kum sawmhnih lai chu khuang tel lovin Biak Inah an zai \hin a ni” ti a a sawi. (Harhna, p.570) Kum 1919 hnu lam a\ang chuan zalen takin Biak Inah Khuang an hmang ta a, an hlasak a zirin khuang hnih emaw khuang khat emaw an hmang a, tun thlengin Biak Inah leh a pawn lamah Pathian fakna atana kan hmanraw leklam ber leh ki pui ber a la ni ta reng a ni.

Kan pipute khan Khuang kha a benin an beng \hin a, a hranpa in a vuakna fung an hmang ngai lem lo nge ni, a ben lam hi kan hmuh tam zawk a niAmaherawh chu Mizo thawnthu hlui pakhat ‘Sabereka Khuangkaih’ thawnthu ah chuan an lalpa Sabereka hova Kh<ang lian an siam chu a vuakna turin a tum fawng an siam a, hruipui hlam vela seiah puan \hui b^wkin vuakfung an siam tih kan hmu. Engpawh nise, khuang ben hi kan chhehvel hnamdangte nena kan inanna lai tak pawh a ni awm e. Khuang lian vak lo, mahni pawha leklam nuam tawk vel kha an hmang mai \hin niin a lang a, chutihrualin Kristian an nih hnua Pathian faknan an hman hnuah khan Khuang nufa ( a lian leh te) an hmang chho ta a, chutah a ben a beng tawh lovin a vuak fung nen an vaw ta zawk a. Hei hi Mizo ten khuang kan hman dana thil danglam lo thleng pakhat a ni a. Hetihlai hian Mizo hnam lam hrang hranga Khuang telna chi ah chuan vaw lovin kan la b>ng zel thung.

Kumin hi Biak Ina Pathian fakna atana Khuang lak luh kum100-na a lo ni ta reng mai a, a danglam ve riau mai a. A tira Pathian fakna atana hman an phalloh kha tunah chuan a \angkai ber leh kan rinpui ber a lo ni ta. Khuang tel lovin kan zai tui hlei thei tawh lo a, hlimna leh harhna pawh khuang nen a nih loh chuan a kalh a kim thei ta meuh lo. Chuvangin Mizo khawtlang nun leh sakhaw nunah Khuang hian hmun pawimawh tak a luah a, a la luah chho zel dawn ni te pawhin a lang.

No comments:

Post a Comment