Sunday, June 13, 2021

Left for Dead on Everest

 

- Dr Malsawmliana


‘Darkar hnih hnuah chuan Lincoln Hall chuan nunna reng a nei tawh lova, amah hruaitu Sherpa pawh chuan Radio hmangin an Team Leader a bia a, kalsan mai a ngaih thu a hrilh a. An Team Leader chuan ‘ i rawn kalsan hma in lung chhar khawm la, a ruang kha \ha takin delh la, rawn kal san ang che’ a ti a.

Kum 22 hnuah chuan Hall-a chuan a tih theih loh chu tih na hun \ha a nei ta a. Mt. Everest tlangchhip lawn turin an inbuatsaih a, an zingah hian mipa naupang kum 15 mi, tlang lawn chhuak zinga naupang ber nih tum a tel ve a, tlang lawn dan vel film a siam tum mi pakhat a tel ve bawk a. Mahse mipa naupang hi chuan thawk lamah harsatna a tawh avangin a thil tum tihlawhtling thei lovin a let leh ta a, mahse Hall-a erawh chuan a hlen thung.

May 25, 2006 ni chuan Lincoln Hall chuan tlang chhipah Minute 20 vela rei a awm hnuah a chhuk leh ta a. Hetih lai hian helai tlang vela tlang lawn mi ten harsatna an tawh \hin chu a tawk ve ta a. Vur var surin a mit a en avangin khua a hmu hlei thei ta lova, thli thaw nasa avangin a thawk a harsa bawk a. Chutia khua a hmuh theih tak loh avang chuan a tal buai chu a ni ta der a.

Chutianga a awm lai chuan tlang chhip lama lawn leh a tum a, mahse amah hruaitu Sherpa chuan a man bet a. Chhuk pui a tum a, mahse a chau zual ta hle a, leiah chuan a let ta der mai a. Darkar hnih hnuah chuan a thaw pawh a tawp titih tawh a, Sherpa chuan theihtawp chhuahin darkar 1 chuang a han bawisawm viau na in chhan theih a ni ta lova. Lincoln Hall chuan nunna reng a nei tawh lo. Khua a thiam \an tawh a, an inbawisawmna lamah an oxygen chu a ral zel avangin amah hruaitu Sherpa pawh chuan Radio hmangin an Team Leader a bia a, kalsan mai a ngaih thu a hrilh a. An Team Leader chuan ‘ i rawn kalsan hma in lung chhar khawm la, a ruang kha \ha takin delh la, rawn kal san ang che’ a ti a. Hemi chungchang hi Lincoln Hall hian a hnua a sawi leh dan chuan ‘ ka bul velah khan lung a lo awm lo hlauh a, ka vannei a. Lung lo awm se chuan min delh tir vak ang a, ka thi ngei ang’ a ti. Tichuan Sherpa pawh chuan a a kal san a, a thih thu chu a chhungte an hrilh nghal a, tih vak ngaihna a awm ta lo. A ruang chu vur karah chuan chatuanin a awm tawh mai dawn a ni.

Darkar 12 vel a ral hnuah chuan, tlang chhip lam pana lawn chho ve tho, pawl ho khat hian Lincoln Hall chu an han hmu a. Hemi te pawl hi an hming han tarlang ila - Daniel Mazur Team Leader (US), Andrew Brash (Canada), Myles Osborne (UK) leh Jangbu Sherpa (Nepal) te an ni. A hma in hemi te hian Lincoln Hall-a thih thu an lo hre tawh a, a ruang pawh kalkawngah an hmuh chho ngei tur thu an lo hrilh tawh a. An han thlen chhoh chuan thil mak tak mai an han hmu ta a. An han hmuh dan hi a hnua an Team Leader Daniel Mazur-a’n a sawi dan chuan ‘vur tle sur leh vawt karah kutkawr pawh bun lovin lukhum pawh khum lovin bawp khawkherhin a lo \hu a, oxygen pawh a nei lova, sleeping bag pawh a nei lo bawk. A kawr zipper te chu a inhawng huai a, tarmit a bun lova, hmanrua (ice axe) pawh a nei tawh lo. Tui leh ei tur pawh a nei lova, mahse a lo la dam chu niin. Feet 28,543(m 8700) a sangah a lo \hu vang mai a. Hetiang ang tlang sanga engmah ei tur leh thawmhnaw (tlawnglawn thawmhnaw) pawh inbel mumal lova zan khat nungdama a awm thei hi khawvela thil mak tih loh rual a ni lo, mak kan ti hle a ni’ a ti.Amah pawh chuan ‘hetia min hmu h mak in tih ka ring reng a ni’ a ti hial bawk a. Vur in a ei nasat avangin ‘frostbite’ a nei nasa a, a mitin engmah a hmu thei lo bawk a. A thawk pawh a harsa hle a ni.

A han hmu tu pawlho Daniel Manzur leh a \hiante chuan Lincon Hall an han hmuh tak avang hian kal san chi niin an hre lova, tlang chhip lam pan zel tawh lovin an buaipui nghal a. Daniel Manzur chuan ‘ Tlang chhip lawn chhuah nan hun a la tam, Lincoln-a hian nunna pakhat chauh a neih avangin a nun chhan nan kan let leh mai tur a ni’ a ti a, a fakawm hle a ni. Hall-a lah chu a chau tawh hle a, a mit in engmah a hmu thei tawh bawk silova inbuaipui pawh a har hle a ni. Oxygen leh thingpui sa ver vawr (hot tea) an pe nghal a, chu chuan nasa takin a ti chak a. Tichuan hmanhmawh takin an inbuaipui zung zung a, amah pawh chu engtin tin emaw a inti paukhauh a, harsa ti tak chungin a kal thei ta mai a. Hetih lai hian Base camp a\angin chhanchhuaktu pawl mi 12 an rawn thawk chho bawk a, anni ho hi Sherpa ho, helaia tlang lawn mite puitu te an ni. 

Tichuan theihtawp chhuahin Hall-a chu Base Camp lam panin an kal pui a, a tukah Advanced Base Camp an thleng ta a, hetah hian Russian Doctor in a enkawl nghal a. Vur in a ei nasat (frostbite) avangin a kutzung\ang hmawr leh ke zungpuite pawh a bung vek hman a ni.

Lincoln Hall chuan ‘tlang chhip ka lawn ni hian mi pathum an thi a, ka bul lawkah pawh mi 2 chu an let reng ka hmu bawk a. Chung zingah chuan ka \hianpa leh kan Team member, German mi Thomas Weber pawh a tel a, ani hi a chhip a\anga kan chhuk hnu lawkah a thi. Hetia harsatna ka tawh hnuah hian ka \hianpa Sherpa chuan darkar 1 chuang ngawt min buaipui a, ka thaw tawh lo niin min ngai a, ka marphu a hmu tawh lo bawk a. Tichuan thih tawh ni a min ngaih avangin mi kalsan ta a, ka thawmhnaw \henkhat tui te, hmeh-en (head torch) leh an mamawh tur eng engemaw te chu an la a, mi kalsan ta a.’ tiin a sawi.      

Lincoln Hall hi Australian mi a ni a, Sydney khawpui bul Blue Mountain-a cheng a ni a, Australian Himalayan Foundation-ah hian Founder Director a ni. Kum 1984-a Australia a\anga Mt Everest lawn chhuah tuma thawk chhuak hmasa ber, ‘First Australian Expedition to Mt Everest’ ah khan a tel nghe nghe a ni. Kum 1987 khan tlang lawn lama a hnathawh \hat avangin Australia rama chawimawina sang ‘Medal of the Order of Australia’ a dawng nghe nghe.

Lehkhabu hi bu 7 a ziak a, chung zingah chuan kum 1984-a Mt. Everest lawn tura an thawh chhuah chanchin ziahna ‘White Limbo’ (1985) te, Mount Minto tlang an lawn chanchin ziahna ‘The Loneliest Mountain’ (1989) leh kum 2006 a Mt Everest tlang a thi tawh hnu a damchhuah leh dan ziahna lehkhabu ‘Dead Lucky: Life After Death on Mount Everest’ (2007) te a tel.  Kum 2008 khan National Geographic Channel chuan Mt.Everest tlanga harsatna a tawh dan chanchin hi Documentary Film ‘Left for Dead: Miracle on Everest’ an siam a. 

He film hi July 21, 2013(Pathianni) tlai khan History Channel TV-ah an rawn chhuah leh a, ka lo en fuh hlauh mai a. A hmuhnawm hle a ni.

Nikum March 20, 2012 khan kum 56 mi niin ‘mesothelioma’ natna in a boral a, a nupui leh a fate pahnih a thih san.

Note : Mt. Everest tlang bawr vela nun a harsat zia leh dam khawchhuah harsat zia hi tam takin kan hre lo mai thei a. Mi tam takin an nunna an chan a, chubakah an ruang pawh lak lohvin chatuanin vur karah a awm reng dawn a. Hetiang taka harsa leh nunna thapa khawvel tlang chhip sang ber hi lawn ngai a ni tih hi Mizote hian tunhnaiah kan hre ve ta a. Mizo tlangval, David Zohmangaiha’n Mt.Everest tlang an lawn dan chanchin kan hria a, kan chanchinbu July, 2013 ah pawh khan amah kawmna a chhuah nghe nghe kha. Chhiar nawn leh ta ila, Lincoln Hall-a chanchin hi a ropui dan leh a mak zia kan hrechiang leh zual ngei ang. -Msl

No comments:

Post a Comment