Sunday, June 13, 2021

Three in One

- Dr Malsawmliana


Kum 1965 nipui a in\an a, sapram Britain-ah chuan boruak a nuam \an tawh khawp mai. Weekend chawlh hmangin tlang leh phai vela hun hman tumin \hianpa Rod-a nen kan inrawt phur nasa hle mai a. North Wales lama Ogwen phai leh a bula tlang velah kal tumin kan inbuatsaih a. Ogwen phaiah Little Willie Farm ah Zirtawp zan kan riak a, chumi hnu zelah chuan Yr Wyddfa tlang lamah lawn chhuah a, haw lamah Ogwen phaiah ni hnih vel teihawi leh kan tum a. 

A tuk Inrinni zingah chuan Pyg Track lam panin Yr Wyddfa tlang lam pan chuan kan lawn ta a. Kan awmna a\anga hla tak a nih loh avangin Crib Y Ddysgl tlang chhip chu kan va thleng mai a, chumi hnuah Yr Wyddfa lam panin kan kal leh ta zel a.  Rei vak lovah chuan kan tum ram Yr Wyddfa tlang chhip chu kan thleng ta a, he tlang hi England leh Wales rama tlang sang ber a ni a, a lar em em bawk a. Sap\awng chuan a tlang hming hi ‘Snowdon’ tih a ni a, chhum chhah takin a bawm khah mup leh boruak vawt leh thli thawt rengna hmun a ni.

A tlangchhipah hian chawlhna Hotel a awm a, tahchuan kan chawl a. Rei vak lovah chuan kan \hiandun chuan Chhanchhuaktu Pawl (Rescue Team) member zingah chu Hotel-a thawk Fred-a chuan min ziak lut nghal der mai a, kan hrilhhai phian mai ! Fred-a hi karhnih hma lam khan kan lo hmu tawh a,  tunah chuan he Hotelah hian a lo thawk tawh a. 

Keini \hiandun chu mi chhanchhuah lamah hian kan zei lo em em nachungin Fred-a chuan keini \hiandun leh mipa naupang pahnih lo awm ve te chu he Hotela awm zingah mi chhanchhuah lama thiam ber leh sulhnu nei \ha ber tiin min sawi tlat thung. A chhan chu midang lo thleng ve te hi khualzin mi, upa tawh lam leh ramdang mi te an nih vang a ni. 

Kan \hian dun chuan kan hlau deuh hlek a, a chhan chu engmah thiam kan nei ve si lova, tu emaw hian kan \anpuina hi a la mamawh ngei ang a, engmah training pawh kan nei si lo. Engtikah emaw chuan kan puihna mamawh leh chhanchhuah ngai hi an la awm ngei hian kan ring tlat a. Chutih laiin kan bula patling awm ve pakhat chu kei ai hian a thiam zawk ka ring tlat a. Vanneithlak takin ka mi rin pa leh a \hianpa chu Ranger an lo ni hlauh a, mi chhanchhuah lam chu an lo ti fo tawh \hin a. Anni pahnih chuan helai ram vel hi an hriat bel viau bakah keini ai thlawt chuan an rin tlak zawk bawk a. A hnuah chuan engpawh lo thleng se, keiin hotu chan ka chang a, anni thiam zawk leh hre tawh zawkte nena kan thawhho dawn phawt chuan tiin thu kan ti tlu ta a.

Chutiang chuan kan feh chhuak ta a. Tlang letliam lamah awih pangah kan chhuk thla a, feet 100 vel chu zigzag in kan kal kawi vel a, a awih em avangin a hlauhawm em em a.

Zirtirtu pakhat hian a naupangte hruaiin Yr Wyddfa tlang chhipah hian a kal pui a, helai hmun awihah ‘zigzag’ a kal ngaiah hian a tlan tir a. Pakhat chu a tlan chak deuh avangin a tawpah a ding zo leh si lova, a hmawr ko sang feet 50 vela sangah a tlan liam ta hial a. A hnuah kan Hotelah chuan thu thawn(message) a rawn thleng a, chetsualna a thleng tih an rawn sawi a. Keini ho chuan chhum chhah lutuk avangin engmah kan hmu thei lova, kan lo hre lo hi a lo ni a.

Tichuan hmanhmawh tak si, hmanhmawh hlei thei lo leh fimkhur takin kan kal a, chuta kan zu thlen chuan an zirtirtu leh naupang inhliam te chu kan zu hmu thei a, mahse naupang dangho khawiah nge an awm kan hre lo. 

Chu naupang chu a inhliam nasa viau na in a la thi lova, mahse eng engah nge hliam a neih ka hre lo thung.  A hmai velah chuan a ni ngei mai. A hmaiin lei a zu nawr ni awm takin a hmai vel chu a hliam nasa hle a, a inhliam dan chipchiar chu sawi lo mai ila, keini pali chu min khawih hle a. Kan hmanraw ken ang ang, hliam tuamna (bandage leh plaster) te chu kan han la chhuak a, a thi chhuak nasa lutuk chu kan tuam a. He naupang hian nikhua a hriat avangin thil thlen dan a hriat kan ring deuh a.

Kawng chu a zim em avang leh a awih em avangin kal chak a har a, Rod-a chu lo han kal hmasa tur leh, kan awmna leh Hotel inkara lo awm a \ul anga chanchin leh lamah hrilh tawn zel turin kan ti a. Kan mamawh ang angte kan ziak zel a, chumi hnuah kan zinga pakhat chu ken tir ka tum a. Rod-a awmna chu kan awm a\anga in auh phak mai a nih avangin mamawh thutah pawh kan au mai thei a, a ziaawm hle a ni.

Chutianga kan mamawh te kan ziah mek lai chuan kan thlang a\ang chuan Sipai pawl khat hi an lo thleng hlauh mai a. An hotupa ber chuan a naute chu kan naupang hliam zawn turin a ti a. Mahse naupang hliam chu a hnung zang lamah hliam nasa tak tuar ni a kan hriat avangin khawih chet kan remti lova. Chutah a hote chu kan awmna leh Hotel inkara a khat tawka ding tlar tur leh kan mamawh ang te \awngka a inhrilh chhawng zel turin a ti a. Chu chu \ha dawn riauva kan hriat avangin kan remti a, an intlar ta put mai a. A chetsual dan leh inhliam dan zawng zawng kan ziak a, a rang thei ang bera helai hmun a\anga lak chhuah a, Damdawi in a phur nghal \ha kan tih thu kan ziak a. Sipai hotupa hnenah chuan kan pe a. Mahse kan rinloh dan deuhvin a ti ta mai a. Kan thuziak chu sipai ding hmasa ber hnenah a pe ang a, anin a dawt leh a ding hnenah a hlan chhawng leh ang a, chutiang zel chuan an ti turah kan ngai a. Mahse chutianga ti ta lo chuan thuziak chu a chhiar a, sipai pakhat hnenah chuan a hrilh a, a nin a dawt leh a ding hnenah chuan a hrilh chhawng leh a, chutiang zel chuan an inhrilh chhawng ta zel mai a. Hetih lai hian thli a thaw a, thawm dang a tam si a, an au ring hlawm khawp mai. An hotupa chuan hetiang hi an zir nasat avangin engmah harsatna an neih loh thu min hrilh mai a.

Chutih lai vel chuan kan theih ang angin tleirawl hliam tuar chu kan bawihsawm a, kan thawmhnaw ken ang angin kan tuam lum bawk a. An zirtirtupa chu a lu lamah a awm a, ranger pakhat chu a ding lamah a awm bawk a, kei chu a ke lamah ka awm thung. A ke te chu theih anga lumin ka tuam a, chhanchhuaktu nghakin kan awm ta ran mai a. Rod-a pawh chu a awmna tura kan ruatah chuan rinawm takin a lo awm ve ngar mai bawk a.

Chutih lai chuan Fred-a chu Summit Hotel-ah chuan a awm a, sipai ho message inthawn chhawn vel chu a lo dawng tawh a. Mahse a thu dawn chu tlemin a sual ta deuh a. A chhan chu sipai hovin \awngka a inhlan chhawnna lamah an inman fuh loh deuh a ni awm e. Thli a thaw vuk vuk a, ramhnuaia an han inauh velnaah khan \awng hriat fuh lo chu awl tak tur chu a ni ve tho. A thu dawn dan chuan tleirawl pakhat feet 15 vel a\angin a tla a, tlemin a pilh deuh nian nuan a, Damdawi Ina enfiah a ngai tih chauhvin a lo hria chu niin ! Fred chuan Rescue Center-ah chu thu chu a thawn chhawng nghal a.

Hemi ni hian Rescue Center hian mi pakhat dang chhanchhuah tur an lo nei bawk a, chumi atan chuan RAF Helicopter an ko a. Kan hriat leh danin keini lam chu hmanhmawh thlak loh zawka an hriat avangin pakhat zawk chu an lo buaipui hmasa zawk a. Kan awmna lamah chhum a tam avangin a kian hun nghah a ngai ve bawk nen. 


Kan mi hliam chu David-a, kum 16 mi a nih thu kan hria a. Amah chuan thil a hriat deuh avangin kan awm dan te kan hrilh a, a chang leh amah tihhlim nan kan zai bawk a. Kan awmna vel te leh kan chanchinte kan hrilh a. A ke chu ka khup a ka do kan avangin ka khup te chu a kham ve ta hle a, mahse kan tihchet chuan a BP leh temperature te a danglam kan hlau bawk si a. David-a chu a huaisen hle mai a, chutianga hliam nasa a tuar pawh chuan na tuar hmel leh hmuh hrehawm a pu lova, a hlim sang mai a.

Chhanchhuaktu pawl kan nghah chhung chuan ka rilru te te in hetiang hliam hi tuar ve ta ila, ka tlin dawn lo hian ka hria a. Amah lah chu ka khawngaih em em bawk a, ka mittui te pawh a tla hial a ni. Tanklorry motor ka khalh ve lai pawhin motor chesual hi engemaw zat ka lo hmu tawh \hin a, mahse Police leh Taffic te rang takin an rawn kal a, an rawn buaipui nghal mai \hin a. Mahse khan hunah pawh khan David-a te ang rual hetianga a hliam nasa tuar hi ka hmu ngai lo thung. Hetiang ramhnuaiah chhanchhuaktu pawh awm hnaih lohna hmunah mipa naupangin hliam nasa tak a tuar hi ka khawngaih tak zet a ni.

Darkar 4 leh a chanve zet hnuah chuan chhnachhuaktu pawl chu an rawn thleng dawn ta a. Keini pawh chu kan chau ve ta deuh a, chhum a zing a, thli thaw leh boruak hnawng hnuaia awm kan ni bawk a, mahse kan damlo erawh chu chau angin a lang lo thung. Thli thaw ri avang chuan ralkhat a\anga Helicopter rawn thlawk ri pawh chu kan lo hre lova. Chutih lai chuan ralkhat a\angin chahnchhuaktu pawl khat rawn kal kan hmu thung a. Ka khup leh kut vel pawh a kham ve ta hle mai.

An rawn thleng ta. An zingah hian an hotupa leh Doctor, Mr Briggs te, kan Ranger fanu Nant Gwynant leh Welsh Mountain Rescue team-a mi langsar tak tak an awm nawk mai. Kan mihliam chu an enkawl nghal sawk sawk a, bandage-in an tuam khawng ta bur mai a.

An hotupa Briggs erawh chu a hlim vak lova, a chhan chu kan mi hliam chu a rinaia a nat vang a ni. A tira kan ‘Note’ ziah te chu kan entir a, kan hrilhfiah bawk a.  Kan thu thawn an dawn sual avangin tunhnuah chuan fimkhur tawh turin min chah a, sipaiho pawh chu an kal kiang tawh a. Rod-a chu kan ko thla a, chhanchhuaktu pawh ho chu kan zui a, kan kal ta a. Rei vak lovah chuan chhum zing phui mup chu kan kal pel a, kan hma zawna  phaizawl cham put chu kan hmu thei ta a.

Mr. Briggs chuan Radio a tinung a, Helicopter a ko a, Rei vak lovah chuan Helicopter a rawn thlawk a. Damlo chu Stretcher ah an hlang sawk sawk a, nghet takin an tuam a, Helicopter-ah chuan an hlang a, damdawiin hnai ber Bangor Damdawi In lam panin a thlawk ta vuah vuah mai a. Helicopter thlawh hnuah chuan keini ho pawh chu kan in\hen a, lui lam panin kan kal ta a. Keini \hian dun chu Ranger fanu chuan thingpui in turin min sawm a, an awmna lam panin kan zui a. An chhungkua chuan min duhsak hle mai a, a nuam hle mai. Chutah an fanu chuan kan motor awmna lam panin min hruai leh a. Chumi ni tlaiah chuan Gorphwysfa Hotel-ah kan thleng a, chumi ni a kan thil tawn te chu kan sawi dun a, kan hnathawhah chuan kan inchhuang ve hle a ni. Chumi hnuah kan Puan In awmna lamah kan kal leh ta a. 

A tuk zingah chuan kawng awlsam tak zawhin Tryfan tlang lam panin ke in kan kal leh a. Feet 2250 a sang, Heather Terrace hmun kan kal lai chuan thli thaw vuk vuk karah chuan mangang au ri hi kan hre ta tlat mai a. Thli a thawt avangin Beram be ri te pawh a nih kan ring leh hnuhnawh bawk a, mahse enchian \ha in kan hria a. Ri awmna lam chu kan pan a, mangang au ri chu a lo ni ngei a. Lungpui chungah kan lawn a, kan han hawi kual vel chuan kan hma lawka lung tohlawt, feet 40 vela sangah chuan hmeichhe naupang pahnih hi an lo tang chu niin. Pakhat chu thlabar hmel deuh hian a awm a, pakhat chu a lo ngawi reng a. Kan han hawi kual a, a velah chuan tumah midang kan hmu bawk si lova. 

An awmna lam pan chuan kan lawn a, kan kawngah chu hruiin(belay) kan inphuar a. Lung tohlawt lam chu kan pan a, kan inphuarna hrui lehlam chu lungpuiah kan vet bawk a. (Belay hi tlang lawn hovin tlak thut pawha inkhaina tura an hrui hman chi a ni). An awmna lai chu mipa pangngai tan chuan lawn harsa tak a ni lem lo bawk a, kan thleng thuai a. Hmeichhe thla bar zawk chu chhanchhuah hmasak kan tum a, a hlauh em avangin min kuah hnawk a, chakna pawh a nei tawh lo niin ka hria. A kawngah chuan hruiin kan phuar a, a hrui hmawr chu Hruipui kan thlunah chuan kan khai a, Hruipuiah chuan amah pawm chung chuan zawi zawiin kan inkhai phei a, him takin lehlam chu kan thleng ta mai a, Rod-a awmna lamah chuan. A \hiannu erawh chu a huaisen hle mai a, chutia a \hiannu kan chhanchhuah lai te chuan min lo nghak mai a. Mahse a mittui erawh a far nasa hle thung. Awlsam takin a awmna lamah chuan ka phei leh a, a hma ang bawkin hruiah kan uai phei a, kan chhanchhuak thei ta a. 

Rei vakah lovah chuan hmeichhe naupang pahnih chu an thin phu leh hlauhna te a reh hnuah engtianga helai hmun thleng thei nge an nih kan zawt a. An sawi dan chuan tlang lawn mi \henkhat nen an kal hova, hetianga an tan tak hnu hian chungho chuan an kal san tak daih thu an sawi. Kan khawngaih hle mai a. Tichuan engtia awm zel nge an tum kan zawh chuan a theih chuan tlang chhip lawn chhuah ngei an tum thu an sawi a, keini chuan kawng an bo zel lohnan haw thlak pui mai kan duh deuhva. Mahse an tum luih tak tlat avangin kan kal hova, tlang chhip kan han thleng a, rei vak lovah him takin kan haw thla leh ta a.

Thawh\anni a lo ni a, keini \hiandun chu kan hun hman tur ni hnuhnung ber a nih tawh avangin hmeichhe pahnih te chuan an inhuam angin Yr Wyddfa tlang chhipa lawn puiah kan sawm a. A hnuah chuan an peih leh loh takin tiin ruahmanna dang kan siam leh a. An rawn kal kan rin chiah loh avangin Milestone Buttress lama kal turin ruahmanna kan siam a. Mahse a tukah chuan kan beisei loh takin an \hiandun chuan an rawn lang hlawl mai a, an nu leh pa an la rawn hruai tel zui a. Anni pawh hi Holiday hmanga helai vela teihawi ve tho an ni a. An nu leh pa te nen chuan kan inchibai a, a hma ni a kan \anpui avangin lawmthu te an sawi luam bawk a. An nu leh pa te chuan tlanglawn mi rintlak loh an tawn avanga harsatna an tawh dan leh chutah mi rintlak an tawn tak thu te an sawi a. Chutah keini chuan kan kal tumna ah kalve turin kan sawm a, mahse an duh lem lova. |awng\aina tawite kan hmang a, keini \hiandun leh nula te pahnih, kan pali chuan kan kal ta a.

Kan kal tumna leh kan hming engkim kan ziak a, kan motorah chuan kan dah a. Miners Track lamah kan kal a, helai velah hian Dil te, lungalthei laihchhuahna hmun hlui te pawh a awm a, hmun awih takah kawng kawi (zigzag) a lo awm leh a. Mahse Watkin Path-a zigzag ang kha chu a ni lo. Chu kawnga kan chhoh zel chuan tlang chhip chu a thlen theih mai a. Nula pahnih te chuan an hlau deuhva an hma lama thil awm te chu kan hrilhfiah zel a. Dil mawi tak tak kan kal pel a, zigzag kawng chu kan va thleng ta mai a. Chulai hmun kan thlen chuan pa pakhat leh a fapa hi kan va hmu a. An awmna kan va thlen chuan a fapa chuan na a tuar tih kan hre thei a. Chulaia awih pangah chuan a fapa tlan thla chak lutuk chuan a ke a ti na hi a lo ni a. A pa chuan a pheikhawk bun lai chu a lo phelh sak a, han tih vak ngaihna a lo hre lo hle mai a.

An pahnih chuan ei tur an nei a, mahse ‘first aid kit’ an nei lo thung.  Ka bag ka hawng a, ‘first aid kit’ ka ah te chu ka phawrh nghal zung zung a. A ke chu ka tuam nghal zung zung a, chu naupang chu a hlim hle hian ka hria a. Tihdan tur ka ngaihtuah a, a fapa chu a kal theih tawh loh avangin Miners Track lamah chuan hruai thlak leh \ha in ka hria a, chuta \ang chuan Chhanchhuaktu pawl koh pawh a awlsam dawn a. Tichuan Rod-a leh kan nula pahnihte chu kan kal tumna lamah lo han kal hmasa turin ka ti a, naupang chu ka pua ang a, chumi hnuah ka \hiante chu ka han zawm veleh dawn a ni.

Tichuan a pa nen chuan a fapa chu kan buaipui a, kawng lakah kan chawl leh \hin bawk a. Miners Track chu kan zu thleng a, an Motor dahna thlengin ka hruai a. A pa chuan Motor in Damdawi In hnai ber pan pui a duh avangin ka kal san ta a. Hetih lai hian chhun pachang  vel a ni tawh. 

Nidang ang bawkin Miners Track velah hian mi an tam khawp mai a. Mahse a tam zawk chu an inthuamna a dang zar mai. Hmeichhe ho chuan pheikhawk ke artui sang leh pawnfen chhing te an inbel a, mipa ho chuan thawmhnaw nalh tak tak an ha bawk a. Kei erawh chu Boot leh thawmhnaw lum lampanga ka inthuam avangin mak an ti a, min en duh hle mai a. Mahse ka rilruin helai hmun an hriatchian loh vang maiah ka ngai a. Zigzag kawng an thlen hunah an buai hle dawn tih erawh ka hre mai a.

Ka kal thuai thuai a, ka \hiante chu ka han pawh veleh mai a. Tlang chhipah chuan chaw chhun te kan ei a kan hlim hle mai. Haw lamah chuan a awlsam zawngin kan hruai a, an hah hle na in nuam an ti khawpin kan hria. An Motor dahna thlengin kan thlah a, kan Address te an la a, an nu leh pa ten an lo nghak bawk a. Kan inchibai luam a, kan kalsan ta a. 

A hnu lamah chuan chung nula te chuan lehkha te min rawn thawn a, chanchinte kan inhrilh \hin a. A tir lama Rangers \hiante pahnih te nen pawh khan chanchin kan inhrilh fo \hin a, pafa te erawh kha chu an chanchin kan hre zui lo. David-a kha chu Bangor Hospital-a a awm lai khan thilpek atan ‘Adventure Bu’ ka thawn a,mahse a chanchin engmah min hrilh let lem lo.

(Three in One by Dave James)


No comments:

Post a Comment