Sunday, June 13, 2021

Sal chhuah tu Abraham Lincoln

- Dr Malsawmliana


Mi tlawm ber a\anga khawvela lal\huthleng ropui bera chhal ngam, America President lal\huthleng luah pha Abraham Lincoln hi khawvel miropui an sawi zingah engtikah mah a hming hi hmaih a ni ngai lovang. 

Kentucky biala Hardin County a thing In pakhat a\anga lo piang chhuak Lincoln-a te chhungkua hi an In sakna ram chungchangah buaina an neih avangin nawr chhuah an ni a, Perry County, Indiana ah ram te tak te ah In an sa a, an intun nunna tur khawp lek huan an siam ve a. 

Unau pahnih a nei a, a unaupa chu a tet laiin a boral nghe nghe a, chutah kum 9 mi a nihin a nu Nancy chuan a boralsan a, an chhungkaw khawsakah a hma aiin a mawhphurhna a lian leh zual a. Chutih laiin a nu boral hnu lawkah a pa in nupui dang a nei a, mahse a nuhrawn chu a rinaiin a felt a phian a. A nuhrawn leh a pa te hi lehkhathiam lo an nih avangin a nuhrawn chuan Abraham chu lehkha thiam tir a tum ruh hle a, lehkha a zir theih dan tur a ngaihtuah sak a. Lehkha chhiar tur a nei lova, a awmna a\anga mel tam takah pawh lehkhabu hawhin a kal peih a. Bible a chhiar nasat bakah chutih laia lehkhabu lar Robinson Crusoe, Aesop-a thufing, Kristian  vanram kawng zawh te hi a chhiar nasa hle a ni. Thla 13 vel chauh lehkha hi a zir a, zirna sikul pangngai a bel mang lo. Ama tawngkam takin tlem tlemin Sikul a kal a. Ziak leh chhiar hi amahin a inzir chawp a, pencil leh lehkhapuan a nei lova. A zirlai leh chhiarkawp chawhnan thingphek leh meihawl a hmang thin a. Lehkhapuan a neih ve theih hnuah chung a thil ziah te chu a ziak chhawng leh thin a ni. A ziakna(pen) atan Ramar thla a hmang thin a, a tui(ink) chu Theihmu zung atangin a siam chawp thin. Lehkha chhiar a peih em em a, a lehkhabu hmuh theih ang ang chu a chhiar vek thin a, chhiar lohvin a chhuah ngai lo. Lehkhabu pakhat hawh tur pawhin mel tam tak a thui a kal peih a, ‘ka awmna atanga mel 50 bial vela lehkhabu awm ka hriat reng reng chu ka chhiar chhuak zo vek tawh “ a ti hial mai.

An awmna a\angin Macon County, Illinois-ah an pem leh a, chutah chuan a ma pualin eizawn dan a ngaihtuah chho ta a. Amah hi sa \ha nelh nawlh a ni a, chak pawh a chak a. New Salem-a an pe leh hnuah pawh a inhlawh chhunzawm a, Shopleeper, Post master hna te a thawk kual lawp lawp a.

Politics-a a luh hnu hian Whig Party a\angin Illinois State legislature-ah member atan thlan tlin a ni a, chutih rualin America in Bawih an nei chu a rilru ah a vei chho \an a. William Blackstone-a lehkhabu Commentaries on the Laws of England a chhiar a\angin Law zir a chak \an a, a zir chho ta reng a. 

U.S. House of Representatives ah 1847 -1849 chhung member a ni a, a awmna Party mai ni lovin politics-ah \hian dang a chhar chho ta zel a. Kum 1856-ah a awmna Whig party chhuahsanin Republican Party a zawm a. Kum 1860-a America President inthlanah a ding ve a,  a pumpuiah vote 40% a hmu a, America President 16-na atan thlan tlin a ni ve ta a. February, 1861 ah Washington DC lam panin Relah a chuang a a khabe hmul erawh a met lo. America President zinga khabe hmul nei hmasa Hei hi hmeichhe naupang kum 11 miin a ngenna vanga met lo a ni. March 4, 1861–ah chuan rinawmna thutiam tira lakluh a ni ta a.

American Civil War lai khan a hmet mit turin thla thum chhung atan Volunteer 75000 a ruai a. Indona avang hian mi engemaw zatin nunna an chan a, ram a buai a, mi tam takin an sawisel a,a cabinet Member te a\ang ngei pawhin sawiselna a dawng bawk a. Amah tihhlumah te hial vauna a dawng bawk a. Mahse a zam chuang lo. Lincoln hian Bawih neih hi a do nasa hle a, Politics ah pawh bawih neih duh lamin an sawisel nasa bawk a. Chutih laiin a nupui Mary Todd kha Bawih nei zinga mi lar tak fanu a ni lawi si. Bawih chhuahna turin theihtawp a chhuahna chuan awmzia a nei chho ta zel a, January 1, 1863 a lo thlen meuh chuan America rama bawih te chu chhuah zalen an lo ni ta a.

April 14, 1865 chu Good Friday a ni a, President Lincoln chu Ford Theatre-ah Our American Cousin film en turin a kal a, film chhuah a nih lai chuan John Wilkes Booth chu lo lutin President awmna State Box-ah a rawn kal a, America President Abraham Lincoln chu a lu ah rawn kap ta mai a. Hetih lai hun hi zan dar 10:15 chiah a ni. Tichuan a rang a rangin Petersen House ah an hruai a, a tuk zing dar 7:22 ah America rama bawih chhuahtu Abraham Lincoln chuan khawvel a chhuahsan ta a ni. 

Abraham Lincoln hian Politics bakah larna deuh mai a neih chu Wrestling a ni. A pumrua a len avangin a chak bawk a, feet 6 leh inchi 4 a sang a ni. Wrestling match 300 a khelh ah vawi 1 chiah a chak lo ! National Wrestling Hall of Fame-ah “Outstanding American” nihna pe in an ziak lut ve thlap. Hetiang mi a ni chung hian rannung thah emaw hi a duh loh zawng tak a ni a, ei atana ransa tihhlum pawh hi a duh lo. Ran a ngaina a, ui, sakawr, zawhte, Turkey te a vulh nasa hle a ni.

Hming lem a ‘Honest Abe’ an phuah sak, Lincoln hi nula lamah a ngam huai ve riau a, a nupui Mary Todd hi a inhmuh a\anga kum 1 ah inneih puiah a sawm a, mahse a nupui chhungte hi mi hausa an nih avangin a ni mi rethei chu makpa atan an lo duh mang der lova. Mahse a innei ta thova.

Zan khat chu a thih hma kar khatvelah mumang a nei a, a mumangah chuan White House chhungah mi pakhat \ap ri hi a hria a, a va pan a engtia zia \ap nge tih a va zawh chuan President a thi a, tiin a lo chhang a. Kuang chhung a han en chuan ama hmel chiah hi a zu hmu a.

Lincoln hian a thih ni April 14 khan ‘Secret Services’ dinna tur Bill a sign hman chiah a, he Service hi lo siam hma se chuan a thihna tur pawh hi a pumpelh mai thei a ni !!

Amah kaphlum tu John Wilkes Booth-a unaupa khan Abraham Lincoln a fapa nunna a chhan him tlat bawk. A thih hma thla khat vel khan Lincoln a fa upa ber Robert Todd Lincoln chu Jersey City, New Jersey-a Rel Platform-ah a \hu a. Chutih lai chuan Rel a chuan tum mipuiin an rawn ti tlu a, Platform leh Rel kal lai inkarah a tla thla a, chutih lai chuan mi pakhatin a ban a rawn phar thla a, a ni chuan a lo man a, an kai chhuak ta a. Chu pa chu a han enchian chuan Actor Edwin Booth a lo ni a. Edwin Booth hi a hnua a pa kaphlumtu John Wilkes Booth-a unaupa a ni. Thil chhinchhiah tlak tak pakhat chu Edwin Booth a an vui ni June 9, 1893 khan Ford Theatre (President an kahna hmun) a chim a, mi 22 an thi.

White House a luah chhung khan White House chhunga ‘Lincoln Bedroom’ hi mut nan a hmang miah lova, Personal Office atan a hmang a,  Cabinet Meeting neihnan an hmang a, Document pawimawha hming ziahna Room atan te a hmang a, Bawih chhuahna tura a hming ziahna pawh he Room tho hi a ni. 

  Election hi vawi 9 a hmachhawn a, vawi 3 chiah a hlawhtling. Tawngkam lar tak ‘Abraham Lincoln Never Quit’ tih hi a awm a, Abraham Lincoln chuan a thiltih tawh chu a hlawhtlin hma chu bansan ve ngai lo.


No comments:

Post a Comment